سرپرست بانک‌اطلاعاتی کیست و چگونه سرپرست بانک‌‌ اطلاعاتی شویم؟

سامانه‌های مدیریت بانک‌های اطلاعاتی قابلیت‌های مختلفی در ارتباط با ورود، ذخیره‌سازی و بازیابی اطلاعات در اختیار افراد مسئول قرار می‌دهند. پایگاه داده و سامانه مدیریت پایگاه داده دو مفهوم عجین شده با یکدیگر هستند، به همین دلیل در بیشتر مواقع اصطلاح بانک‌اطلاعاتی برای اشاره به هر دو مفهوم استفاده می‌شود. بانک‌های اطلاعاتی به دلیل ذخیره‌سازی اطلاعات هویتی کارمندان، مشتریان و تراکنش‌های تجاری شریان اصلی حیات کسب‌وکارها هستند. امروزه به ندرت سازمان یا کسب‌وکاری پیدا می‌شود که بدون وجود بانک‌های اطلاعاتی قادر به انجام فعالیت‌های خود باشد، با این حال، بانک‌های اطلاعاتی به خودی خود ایجاد و مدیریت نمی‌شوند. از این‌رو سازمان‌ها به افراد حاذقی نیاز دارند تا بانک‌های اطلاعاتی ساده یا پیچیده را به درستی طراحی و مدیریت کنند. افرادی که برای انجام وظایف خود مجبور هستند در حوزه‌های مختلف سطح بالایی از مهارت را داشته باشند. این افراد طراحان، توسعه‌دهندگان و سرپرستان بانک‌های اطلاعاتی هستند. 

در هر جامعه صنعتی و مدرنی، شبکه‌های رایانه‌ای و پایگاه‌های داده ستون فقرات زیرساخت‌های آن جامعه را شکل می‌دهند. ابزارهای مدرن امروزی به مشاغل اجازه می‌دهند اطلاعات در دسترس را با تکنیک‌های کاملا هوشمند جمع‌آوری، ذخیره‌سازی و دستکاری کنند. رویکرد فوق در دو دهه گذشته افزایش بهره‌وری سازمانی را به همراه داشته است. بسیاری از علاقه‌مندان فناوری دوست دارند به یک کارشناس یا توسعه‌دهنده پایگاه داده تبدیل شوند، زیرا بازار کار خوب و دستمزد زیادی عاید آن‌ها می‌کند. با این‌حال، به این نکته مهم دقت کنید گام برداشتن در این مسیر ساده نیست، اما ارزشش را دارد. مشاغل مرتبط با بانک‌های اطلاعاتی شبیه به توسعه‌دهنده یا سرپرست پایگاه داده از آن گروه مشاغلی است که به صبر و حوصله زیاد نیاز دارد. اولین و مهم‌ترین مهارتی که هر توسعه‌دهنده یا سرپرست پایگاه داده باید بر آن اشراف داشته باشد، توانایی ارائه طرح‌های جدید همسو با فناوری‌های نوین و تغییرات کسب‌وکار است. دومین مهارت کلیدی پیاده‌سازی محاوره‌های دقیق SQL با هدف دسترسی به رکوردهای ذخیره شده در جداول مختلف است. یک توسعه‌دهنده یا سرپرست بانک‌های اطلاعاتی برای انجام وظایف خود باید مهارت کافی در به‌کارگیری نمایه‌ها، توابع، نماها و قیدها داشته باشد. نیازی به گفتن نیست که تسلط بر چگونگی پیاده‌سازی محاوره‌های SQL با هدف اضافه، حذف و به‌روزرسانی اطلاعات و به‌کارگیری تکنیک‌هایی شبیه به inner joins و Outer Joins از مهارت‌های موردنیاز یک توسعه‌دهنده یا سرپرست پایگاه‌های داده است. مدیران پایگاه داده که گاهی اوقات به‌نام سرپرستان بانک اطلاعاتی از آن‌ها یاد می‌شود، نیازهای اطلاعاتی یک سازمان را شناسایی می‌کنند و بانک‌اطلاعاتی همسو با نیازهای کسب‌کار را آماده می‌کنند. آن‌ها همچنین پایگاه‌های داده قدیمی و جدید را ادغام می‌کنند تا اطمینان حاصل کنند بانک‌های اطلاعاتی به درستی کار می‌کنند، امنیت اطلاعات ذخیره‌شده در بانک‌اطلاعاتی را تضمین می‌کنند و مشکلات‌ ناخواسته‌ای که ممکن است باعث توقف فعالیت کسب‌وکار شود را به سرعت برطرف می‌کنند.

اداره آمار ایالات متحده (BLS) رشد 9٪ را برای شغل سرپرست پایگاه داده در خلال سال‌های 2018 تا 2028  پیش‌بینی كرده است. پژوهش‌ها نشان می‌دهند برخی از سرپرستان پایگاه داده بیش از 40 ساعت در هفته کار می‌کنند و اغلب آن‌ها شغلی تمام وقت دارند. متخصصان بانک‌های اطلاعاتی می‌توانند در صنایع مختلف مشغول به کار شوند، در نتیجه محدودیتی از بابت کار در شرکت‌های بزرگ خصوصی، دولتی یا حتا آزادکاری وجود ندارد. ذکر این جمله خالی از لطف نیست که اداره آمار ایالات متحده پژوهش جالبی انجام داده و اعلام می‌دارد شغل توسعه‌دهنده بانک‌های اطلاعات کار طاقت‌فرسایی نیست و صدمات فیزیکی یا بیماری‌های خاصی در ارتباط با این شغل گزارش نشده است! اگر تمایل دارید کارفرمایان یا مشتریان آتی را تحت تأثیر قرار دهید و به یک توسعه‌دهنده پایگاه داده یا در سطح بالاتر به یک سرپرست بانک اطلاعاتی بدون هیچ مدرکی تبدیل شوید به یک نمونه کار کاملا حرفه‌ای نیاز دارید. با این‌حال، اگر دوست دارید بدون دغدغه رزومه خود را برای کسب‌وکارها ارسال کنید بهتر است به فکر حضور در دوره‌های تخصصی و اخذ مدارک تخصصی باشید.

سرپرست بانک‌ اطلاعاتی کیست؟

سرپرست بانک‌ اطلاعاتی، فردی است که وظیفه طراحی، پیاده‌سازی و نگه‌داری از بانک‌های اطلاعاتی را عهده‌دار است. با توجه به نیاز مبرم سازمان‌ها به متخصصان بانک‌های اطلاعاتی، بیشتر افراد ترجیح می‌دهند به عنوان یک توسعه‌دهنده یا سرپرست بانک‌های اطلاعاتی در سازمانی مشغول به کار شوند تا حقوق بیشتری دریافت کنند. در برخی از سازمان‌ها طراحان بانک‌های اطلاعاتی ممکن است به عنوان یک طراح وب مشغول به کار شوند که البته این مورد به ندرت پیش می‌آید. طراحان بانک‌های اطلاعاتی در اغلب موارد ساعت‌های زیادی را مقابل کامپیوتر سپری می‌کنند. به‌طور میانگین یک طراح اس‌کیو‌ال در سال دستمزدی معادل 72 هزار دلار دریافت می‌کند. این دستمزد در حالت پایه از رقم 49 هزار دلار آغاز شده و حداکثر تا 101 هزار دلار در سال نیز می‌رسد. در ایران هیچ معیار مشخصی وجود ندارد و متاسفانه شرکت‌ها در زمان درج آگهی‌های شغلی مجموعه‌ای متشکل از مهارت‌های غیر مرتبط را همراه با آگهی استخدام سرپرست بانک‌اطلاعاتی قید می‌کنند، با این‌حال، در حالت کلی یک سرپرست بانک اطلاعاتی در ایران نباید کمتر از 7 میلیون تومان دستمزد دریافت کند.

سرپرست بانک‌ اطلاعاتی وظایفی دارد؟

سرپرستان پایگاه داده از نرم‌افزارهای تخصصی برای ذخیره‌سازی و سازمان‌دهی داده‌های مهم همچون اطلاعات مالی و سوابق مشتریان استفاده می‌کنند. آن‌ها تضمین می‌دهند که داده‌های عمومی در دسترس کاربران و داده‌های تخصصی بر مبنای مجوزهای هماهنگ با عناوین شغلی در دسترس کارمندان قرار دارد و هیچ فرد غیر مسئولی به داده‌های حساس دسترسی نخواهد داشت. سازمان‌ها از سرپرست بانک اطلاعاتی انتظار دارند پایگاه داده‌ای ساخت‌یافته و مطابق با استراتژی‌های تجاری کسب‌وکار را ایجاد کند تا فرآیند اضافه، ویرایش، به‌روزرسانی و حذف رکوردها با سهولت انجام شود. در برخی از شرکت‌ها افراد ضمن طراحی بانک اطلاعاتی مسئولیت مدیریت و نگه‌داری از آن‌را عهده‌دار هستند. عدم نظارت مستمر کاهش راندمان بانک‌اطلاعاتی را به همراه دارد، زیرا دو عامل مهم افزونگی اطلاعات و رکوردهایی که ارزشی ندارند عملکرد بانک‌اطلاعاتی را به شدت کاهش می‌دهند. تخصیص مجوزهای مناسب به کارمندان (خواندنی، نوشتنی، خواندنی‌نوشتنی) جهت دسترسی به رکوردهای اطلاعاتی به میزان قابل توجهی امنیت داده‌های ذخیره شده در بانک اطلاعاتی را تضمین می‌کند. گاهی اوقات متخصصان مجبور هستند بانک‌های اطلاعاتی یک سازمان را در مناطق جغرافیایی مختلف پیاده‌سازی کنند، این موضوع عمدتا در ارتباط با سازمان‌های بزرگ و به ویژه چند ملیتی صدق می‌کند. از مهم‌ترین وظایف سرپرستان بانک‌های اطلاعاتی به موارد زیر می‌توان اشاره کرد:

• تضمین امنیت اطلاعات با رعایت سه اصل یکپارچگی، دسترس‌پذیری و محرمانگی.
• پشتیبان‌گیری و بازگرداندن داده‌ها زمانی که داده‌ها به دلایل مختلف از دست رفته‌اند.
• شناسایی نیازهای کاربران و پاسخ‌گویی به آن‌ها از طریق اعمال تغییرات در بانک‌های اطلاعاتی.
• حصول اطمینان از این موضوع که بانک اطلاعاتی به‌طور کارآمد و بدون خطا کار می‌کند.
• اعمال تغییرات در پایگاه داده و اصطلاح ساختار پایگاه داده و آزمایش تغییرات پیش از ثبت نهایی.
• به‌روزرسانی پایگاه داده و تخصیص مجوزهای لازم.
• ادغام پایگاه‌های داده قدیم و جدید در یکدیگر.

سرپرستان پایگاه داده که اغلب DBA نامیده می‌شوند‌ به سازمان‌ها اطمینان می‌دهند که تحلیل‌گران داده‌ها می‌توانند با سهولت از پایگاه داده استفاده کرده و اطلاعات مورد نیاز را  پیدا کنند. DBAs گاهی اوقات تعامل نزدیکی با مدیران ارشد سازمان‌ها دارند تا به درستی نیازهای داده‌ای شرکت را درک کرده و بانک‌های اطلاعاتی را همسو با استراتژی‌های سازمانی برنامه‌ریزی کنید. این افراد در زمان طراحی بانک‌های اطلاعاتی ممکن است با مدیران سامانه‌ها و سرپرستان شبکه‌ها در تعامل باشند تا راه‌حل‌های پایگاه داده بار کاری بیش از اندازه‌ای به زیرساخت ارتباطی سازمان وارد نکند. سرپرستان بانک‌های اطلاعاتی با تهیه نسخه پشتیبان مانع از آن می‌شوند تا اتفاقات منتظره (حملات بدافزاری) و غیرمنتظره (قطعی برق) باعث از دست رفتن اطلاعات شوند. تضمین یکپارچگی، دسترس‌پذیری و اصالت رکوردهای ذخیره شده در بانک‌های اطلاعاتی از دیگر وظایف سرپرستان بانک‌های اطلاعاتی است. برخی از سرپرستان بانک‌های اطلاعاتی روی مبحث ساخت پایگاه‌های داده نظارت دارند. آن‌ها الزامات بانک اطلاعات و این‌که چه افرادی قرار است از بانک‌اطلاعاتی استفاده کنند را مشخص می‌کنند. آن‌ها اغلب عملکرد بانک اطلاعاتی را زیر نظر گرفته و تنظیمات بانک‌های اطلاعاتی را به گونه‌ای تغییر می‌دهند تا زمان پاسخ‌گویی به محاوره‌ها به حداقل برسد. با توجه به این‌که بانک‌های اطلاعاتی حاوی اطلاعات شخصی یا مالی ارزشمندی هستند، سرپرستان بانک‌های اطلاعاتی در بیشتر موارد خط‌مشی‌های امنیتی مشخصی برای دسترسی به بانک‌های اطلاعاتی تدوین و اطمینان می‌دهند که داده‌ها از دسترسی غیرمجاز در امان هستند. در حالت کلی سرپرستان بانک‌های اطلاعاتی وظایف مشترکی دارند، با این حال، برخی از آن‌ها وظایف تخصصی و خاص یک سازمان را عهده‌دار هستند.

چگونه یک سرپرست بانک‌ اطلاعاتی شویم؟

سرپرستان پایگاه داده به‌طور معمول مدرک لیسانس در علوم کامپیوتر یا رشته‌های مرتبط دارند. قبل از آن‌که بتوانید به عنوان یک توسعه‌دهنده یا سرپرست بانک‌اطلاعاتی در شرکت یا سازمانی مشغول به کار شوید، بهتر است با حضور در دوره‌های تخصصی سطح مهارت‌های خود را افزایش دهید. از جمله این مهارت‌ها به موارد زیر می‌توان اشاره کرد:

تحصیلات

بیشتر سرپرستان بانک‌های اطلاعاتی مدرک لیسانس در سامانه‌های مدیریت اطلاعات (MIS) یا رشته‌های مرتبط با علوم رایانه دارند. شرکت‌هایی که بانک‌های اطلاعاتی بزرگ دارند، ممکن است از متقاضیان مدرک کارشناسی ارشد با گرایش مدیریت داده‌ها یا مدیریت بانک‌های‌اطلاعاتی را درخواست کنند. سرپرستان پایگاه داده برای انجام وظایف خود باید درباره زبان‌ مورد استفاده در ارتباط با پایگاه داده اطلاع کافی داشته باشند. به‌طور مثال، اگر قرار است از بانک‌های اطلاعاتی رابطه‌ای استفاده کنید باید درباره زبان پرس‌وجوی ساخت یافته (SQL) سرنام Structured Query Language اطلاع کافی داشته باشید. بانک‌های اطلاعاتی رابطه‌ای انتخاب اصلی بیشتر سازمان‌ها هستند، در نتیجه تسلط بر SQL برای یک توسعه‌دهنده یا سرپرست بانک‌اطلاعاتی اجتناب‌ناپذیر است.

مدارک رسمی

دریافت مدرکی رسمی در ارتباط با مشاغل مرتبط با بانک‌های اطلاعاتی فرآیندی زمان‌بری است. اخذ گواهی‌نامه‌ها دو مزیت مهم برای متخصصان به همراه دارد. اول آن‌که به کارفرمایان تضمین می‌دهد دارنده مدرک سطح بالایی از مهارت‌های کلیدی را دارد و دوم آن‌که به فرد در انجام فعالیت‌های روزمره کمک فراوانی می‌کند، زیرا متقاضیان در مدت زمان حضور در دوره به شکل تئوری و عملی مهارت‌های لازم را کسب می‌کنند. اوراکل و مایکروسافت دو بازیگر بزرگ این صنعت هستند، به خصوص زمانی‌که صحبت از مدارک حرفه‌ای به میان می‌آید مدارک متعلق به این دو شرکت ارزش زیادی دارند.

تجربه کاری در شغلی مرتبط

بیشتر افراد قبل از آن‌که به عنوان سرپرست پایگاه داده در سازمانی مشغول به کار شوند، ابتدا به عنوان توسعه‌دهنده پایگاه داده یا تحلیل‌گر داده‌ها عهده‌دار سمتی بوده‌اند. نقش و وظیفه یک توسعه‌دهنده بانک‌های اطلاعاتی را می‌توان شبیه به یک توسعه‌دهنده نرم‌افزار توصیف کرد، با این تفاوت که تخصصش طراحی و ساخت بانک‌های‌اطلاعاتی است. وظیفه یک تحلیل‌گر داده‌ها تفسیر اطلاعات ذخیره شده در پایگاه داده به گونه‌ای است که سازمان بتواند در تصمیمات تجاری از آن استفاده کند. تحلیل‌گران داده‌ها بسته به تخصصی که دارند در پست‌هایی همچون تحلیل‌گر مالی‌ و  تحلیل‌گر تحقیقات بازار در سازمانی مشغول به کار می‌شوند. افراد پس از آن‌که در مشاغل تخصصی مهارت لازم را کسب کردند در ادامه به سراغ مشاغل سطح بالاتری همچون سرپرست بانک اطلاعاتی بروند.

پیشرفت

مشاغلی همچون سرپرست پایگاه داده جای پیشرفت خوبی دارد و به افراد اجازه می‌دهد پس از گذشت مدت زمانی به سراغ مشاغل سطح بالاتر همچون مدیریت سامانه‌های کامپیوتری و اطلاعاتی بروند.

ویژگی‌های مهم

مهم‌ترین و شاخص‌ترین ویژگی سرپرستان بانک‌های اطلاعاتی مهارت‌های تحلیلی (Analytical skills) است. مهارت‌های تحلیلی، توانایی تجسم، بیان، فهمیدن یا حل مسایل ساده یا پیچیده با اتخاذ تصمیمات معقول بر مبنای اطلاعات موجود است. این مهارت‌ها شامل شکستن مسایل پیچیده به مولفه‌های کوچک‌تر است. DBA‌ها برای آن‌که بتوانند در زمان مناسب نیازمندی‌های کسب‌وکار را تشخیص دهند باید عملکرد بانک‌اطلاعاتی را زیرنظر گرفته و اطلاعات به دست آمده از منابع مختلف را به روش‌های مختلف ارزیابی کنند. به همین دلیل باید توانایی تجزیه و تحلیل و حل مسائل را داشته باشند. دومین ویژگی مهم مهارت‌های ارتباطی است. مشاغلی شبیه به سرپرستی بانک‌ اطلاعاتی به عنوان یک کار تیمی شناخته می‌شود. این افراد باید با توسعه‌دهندگان‌، مدیران و سایر کارمندان ارتباط دوستانه‌ای برقرار کنند. سومین ویژگی مهم توجه به جزییات است. کار با بانک‌های اطلاعاتی مستلزم درک عملکرد سامانه‌های پیچیده است که یک خطای جزئی می‌تواند عملکرد کل سیستم را با اختلال روبرو کند. به‌طور مثال، ذخیره‌سازی غیرساخت‌یافته اطلاعات کارت‌های اعتباری مشتریان می‌تواند مشکلات عدیده‌ای به وجود آورد. چهارمین ویژگی مهم سرپرستان بانک‌های اطلاعاتی مهارت حل مسئله است. هنگامی که بانک‌های اطلاعاتی با مشکلات مختلفی روبرو می‌شوند، سرپرستان باید بتوانند مشکلات را شناسایی و آن‌ها را اصلاح کنند. حل مسئله شامل چهار مرحله فهم مسئله، انتخاب روش، اجرای روش و بازگشت به عقب است.  شکل یک مشاغلی که یک متخصص بانک‌های اطلاعاتی می‌تواند به آن‌ها ورود کند را نشان می‌دهد.

برای آن‌که به یک سرپرست خبره بانک‌های اطلاعاتی تبدیل شوید، باید مهارت‌های لازم در ارتباط با نحوه مدیریت داده‌ها را کسب کنید. در حالت کلی سازمان‌ها از یک کارشناس بانک‌اطلاعاتی انتظار دارند در ارتباط با مباحث زیر مهارت‌های کافی را داشته باشد.

• تسلط بر برنامه‌نویسی T-SQL
• تسلط بر مدیریت بانک‌های اطلاعاتی شبیه بهMS SQL Server
• آشنایی با نحوه آزمایش سامانه به ویژه زمانی که حجم زیادی از اطلاعات وجود دارد.
• تسلط کامل بر زبان پرس‌وجوی ساخت یافته.
• تسلط بر ابزارهای مدل‌سازی بانک‌های اطلاعاتی.
• آشنایی با ابزارهای نظارت بر بانک اطلاعاتی برای شناسایی مشکلات سامانه و رفع آن‌ها
• آشنایی با نحوه مدیریت بانک اطلاعاتی
• آشنایی با بانک‌های اطلاعاتی غیر رابطه‌ای (البته این مورد در ارتباط با همه سازمان‌ها صدق نمی‌کند.)
• آشنایی با مباحث تخصصی همچون خوشه‌بندی، Mirroring، Always-On Availability  و....
• تسلط بر مباحث انباره داده‌ها
• توانایی ساخت و بهینه‌سازی محاوره‌های پیچیده
• خطایابی سرویس‌های بانک اطلاعاتی
• داشتن حداقل مدرک کارشناسی در رشته‌های فناوری اطلاعات، مهندسی نرم‌افزار یا رشته‌های مرتبط
• تسلط بر ابزارهای گزارش‌گیری SSRS،  Stimulsoftیا نمونه‌های مشابه
• آشنایی با زبان برنامه‌نویسی همسو با بانک اطلاعاتی. به‌طور مثال، در ارتباط با بانک‌اطلاعاتی SQL Server تسلط بر سی‌شارپ و دات‌نت به کارشناس بانک‌اطلاعاتی کمک می‌کند به شیوه سازنده‌تری با توسعه‌دهندگان درون و برون سازمانی ارتباط برقرار کند.