نمک گندید؛ حالا چه‌ کار کنیم؟

داستان ساده و سرراست است و برخلاف نظر بسیاری از کارشناسان اصلاً پیچیدگی خاصی ندارد: «روزی روزگاری اینترنت ابزاری ضدشایعه و ضدجعل بود. توصیه می‌کردند از ابزارهای آنلاین و شبکه‌ها برای مقابله با شایعه و خبرپراکنی‌های جعلی استفاده کنید، اما امروز اینترنت بزرگ‌ترین ابزار شایعه‌پراکنی و انتشار اخبار 
جعلی است.» 

مطلب پیشنهادی

تشخیص سایت‌های جعلی خبر با کمک شبکه‌های عصبی

راه‌حل دانشجوی ۱۹ ساله برای بزرگ‌ترین مشکل کنونی وب + لینک دانلود

سند گندیدن اینترنت را می‌توانید در ماجرای انتخابات ریاست جمهوری امریکا جست‌وجو کنید. تأثیر اخبار جعلی و شایعه بر روند انتخابات اخیر امریکا این‌قدر واضح، ‌انکارناپذیر و تأثیرگذار بوده که تمام مراکز علمی و امنیتی این کشور را برای مقابله با این جریان به حالت آماده‌باش درآورده است. دانشگاه‌های متعددی از جمله MIT روی انواع الگوریتم‌های هوش مصنوعی و یادگیری ماشینی یا شبکه‌های عصبی برای شناسایی و مقابله با خبرهای جعلی در شبکه‌های اجتماعی و سایت‌های اینترنتی کار می‌کنند. حتی کار به‌جایی رسیده است که دانشمندان دانشگاه کمبریج انگلستان به فکر ساخت واکسن «اخبار جعلی» افتاده‌اند. این دانشمندان اعتقاد دارند نمی‌شود اینترنت را اصلاح و پاک‌سازی کرد، ولی می‌شود مردم را واکسیناسیون کرد تا اخبار جعلی تأثیری روی آن‌ها نداشته باشد. در مدارس و کالج‌ها انواع مسابقه و جایزه برای ایده‌های برتر در حوزه مقابله با اخبار جعلی برگزار شده است و دانش‌آموزان نخبه روی حل این مسئله کار می‌کنند. از سوی دیگر، شرکت‌های نوپا و ایده‌های استارپ‌آپی مختلفی حول محور کشف اخبار جعلی به راه افتاده است. یک نمونه موتور جست‌وجوی اخبار جعلی «Hoaxy» است. این موتور جست‌وجو دست‌پخت دانشجویان دانشگاه ایندیانا است و مدعی است می‌تواند هر نوع خبری را در اینترنت ریشه‌یابی و اصالت‌زایی کند و منشأ خبر را به شما گزارش دهد. این موتور می‌تواند سایت‌های حاوی اخبار جعلی را برچسب بزند و معرفی کند.

سند دیگر گندیده شدن اینترنت فیسبوک است. انگشت اتهام اصلی انتشار اخبار جعلی در ماه‌های اخیر به‌سوی این شبکه اجتماعی نشانه رفته است. شاهکار فیسبوک در این زمینه انتشار خبر درگذشت مارک زاکربرگ مؤسس و مدیرعامل فیسبوک روی خود این شبکه اجتماعی بود که در همان چند دقیقه اول نیز صدها هزار لایک گرفت و در صدر اخبار فیسبوک نشست. کار به جایی رسید که زاکربرگ یک ویدیوی زنده از خود منتشر ساخت و ثابت کرد هنوز زنده است. اخبار جعلی به چالش اصلی فیسبوک در این روزهای اخیر تبدیل شده‌اند و فیسبوک از هر ابزار، موتور و الگوریتمی برای مقابله استفاده می‌کند. این شبکه اجتماعی برای نخستین بار در انتخابات آلمان از «الگوریتم فیلترینگ اخبار جعلی» رونمایی و استفاده کرد.

همه‌ ما گوگل را به‌عنوان غول دنیای اینترنت می‌شناسیم تا به‌حدی که برخی اینترنت را مساوی با گوگل فرض می‌کنند. حالا همین گوگلی که بسیاری از کنش‌های اینترنت را به دست دارد و رهبری و جهت‌دهی می‌کند، در الگوریتم‌های خود بزرگ‌ترین چراغ سبز را به اخبار جعلی نشان داده است و طوری رفتار می‌کند که اخبار جعلی قبل از اخبار اصلی و صحیح به کاربران نشان داده می‌شوند. 

سند دیگر بر گندیده شدن اینترنت ماجرای حادثه ساختمان پلاسکوی تهران است. در همان چند روز اول، بارها و بارها اخبار و تصاویر شایعه و جعلی روی سایت‌ها و خبرگزاری‌های معتبر منتشر شد و مردم هم که طبیعتاً در جو و موج این حادثه بودند، در تلاشی بی‌نظیر روی تلگرام و واتس‌اپ و دیگر پیام‌رسان‌ها یا شبکه‌های اجتماعی بی‌وقفه‌ کپی می‌کردند. تصاویری از جسدهای آتش‌نشان‌های فداکار گرفتار در آهن و آتش و بلوک و خروار آتش‌گرفته منتشر شد؛ آن‌ هم روی سایت‌های رسمی و معتبر خبری و بعد معلوم شد جعلی است و اولین جسد آتش‌نشان‌ها پنج روز بعد از زیر خاک بیرون کشیده شد. اینکه چرا خبر و عکس جعلی و شایعه را دوست داریم و ذوق‌زده می‌‌شویم و کپی می‌کنیم ولی به منابع معتبر خبری اهمیتی نمی‌دهیم، داستان دیگری است که مجال دیگری برای واکاوی می‌طلبد. 

وضعیت نابسامان اینترنت در موضوع اخبار جعلی حتی صدای تیم کوک مدیرعامل اپل را هم درآورده است و چند روز پیش ضمن تأکید بر مقابله همه‌جانبه با این پدیده می‌گوید: «‌دروغ‌نویسی در فضای مجازی اذهان و اندیشه‌های مردم را نابود می‌کند.» حرف تیم کوک از این جهت اهمیت دارد که نمی‌گوید اخبار جعلی انتخابات را نابود یا فلان شبکه اجتماعی یا کسب ‌و کار را نابود می‌کند، بلکه می‌گوید اندیشه مردم را نابود می‌کند. وقتی اندیشه نابود شود، هرچیز دیگری نابودشدنی است. پارلمان بریتانیا بررسی موضوع اخبار جعلی را در دستور کار خود قرار داده و وزارت خارجه روسیه به‌طور جدی به‌دنبال جمع‌آوری اخبار جعلی از روی سایت‌ها و دیگر فضاهای آنلاین وابسته به ‌خود است. 

دو نکته بسیار کلیدی: نخست، اخبار جعلی محصول چند کاربر ناشی یا مغرض، چند گروه هکری زیرزمینی یا فلان شبکه اجتماعی نیستند و در پشت‌ پرده، دست‌های آلوده به پول و سیاست برخی بنگاه‌های قدرتمند رسانه‌ای و بزرگ چندملیتی دنیا دیده می‌شود. دوم، فضای رسانه‌ای و آنلاین ایران هم به‌شدت آلوده به اخبار جعلی است و باید پاک‌سازی شود. تیم‌های برنامه‌نویسی و استارپ‌آپی می‌توانند دست به‌ کار شوند و البته باید منتظر ماند و دید دولت و نهادهای مسئول چه برنامه‌ای دارند!