تجربه یک زندگی آفلاین پاییزی

یکم:

حدود یک هفته‌ای است که اتصال اینترنتی کشور با خارج قطع شده است. در این یک هفته شرایطی پیش آمد که پرتاب شویم به دو دهه قبل یا شاید هم دورتر از آن! سال‌هایی که اینترنت در دسترس همه نبود و اگر هم بود با چیزی که نسل جدید تجربه می‌کند بسیار تفاوت داشت. حالا نه تنها برای تکمیل کردن مطالب این شماره به مشکل خورده‌ام بلکه برای ارسال آن‌ها هم با مشکل بزرگی مواجه شده‌ام. چند باری به ذهنم رسید که مطالب را بریزم روی سی‌دی، دی‌وی‌دی یا فلش و  برای دفتر مجله پست کنم! البته راهکار بهتر استفاده از امکانات سایت شبکه است که آنهم کار ساده‌ای نیست.  گاهی از خودم می‌پرسیدم که نشریات در دوران فکس و پست و تمبر و تیپاکس، چگونه مطالبشان را آماده می‌کردند؟ چگونه به‌روز می‌شدند؟ حالا به لطف قطع شدن اینترنت، در همان شرایط گرفتار شده‌‌ام و به‌طور عملی پاسخ را گرفته‌ام. در آن دوران، دریافت منبع مقاله از طریق پست، تماس‌های تلفنی برای هماهنگی و در نهایت، نوشتن متن مقاله روی کاغذ و در بهترین حالت ارسال آن از طریق نمابر و شاید هم ارسال با پست، فرآیندی زمان‌بر و طاقت‌فرسا بود که برای نسل جدید شاید غیرقابل تصور است. شاید در آن دوران که سرعت تغییرات و نوبه‌نو شدن اخبار فناوری آنقدر زیاد نبود، نشریات فرصت بیشتری داشتند که خودشان را برای موعد انتشار آماده کنند، اما حالا که سرعت همه فرآیندها بالا رفته، پرتاب شدن به آن دوران کند بیشتر شبیه یک کابوس است. خلاصه اینکه در این یک هفته، نسل جدیدی‌ها این فرصت را پیدا کردند کمی طعم آن دوران بدون اینترنت را بچشند. 

دوم:

سال‌ها پیش در مقاله‌ای، اظهارنظری خواندم به این مضمون که «مردم ایران، مردمی آفلاین هستند». در آن زمان چنین سخنی بسیار قابل قبول بود. اینترنت به شکل فعلی هنوز فراگیر نشده بود و سرعت پایین اتصال و مهمتر از همه نامطمئن بودن ارتباطات اینترنتی سبب می‌شد که بسیاری از کاربران از جمله خود من، هر آنچه در اینترنت می‌یافتند و ممکن بود بدردشان بخورد را در گوشه‌ای از کامپیوتر ذخیره کنند تا مبادا به هر دلیلی دسترسی به آن سایت قطع شود و نتوانند محتوای مورد نظرشان را به‌موقع در اختیار داشته باشند. حتی اگر اهل وبلاگ نوشتن هم بودید ممکن بود برای اینکه خیال‌تان آسوده‌تر باشد، نوشته‌هایتان را علاوه بر بارگذاری روی وبلاگ، در کامپیوتر هم ذخیره کنید تا مبادا نوشته‌هایتان را از دست بدهید! تا همین چند وقت پیش، این عدم اطمینان همچنان همراهم بود و تقریباً هر آنچیزی که در اینترنت می‌خواندم و می‌دیدم و می‌شنیدم و ممکن بود روزی به کارم آید را  ذخیره می‌کردم. همین الان یک هارد اکسترنال یک ترابایت کنار دستم است که با همین نگاه آفلاین‌زده، تقریباً پر شده است! اما به تدریج و با گسترش شعارهایی که در آن‌ها تأکید می‌شد ارتباط اینترنتی مطمئن حق همه است و از ملزومات زندگی امروز،  این عادت را کنار گذاشتم و حالا در سال ۱۳۹۸  به یک کاربر آنلاین تبدیل شده‌ام. باور داشتم که می‌توان با خیال راحت آنلاین شد و آنلاین ماند. دیگر نه نیازی می‌دیدم به ذخیره کردن محتوای آنلاین مورد نظرم و نه اینکه دلیلی برای به هدر دادن ظرفیت ذخیره‌سازی می‌یافتم. همه این‌ها بود تا اینکه یک روز پاییزی متوجه شدم ارتباطم با منابعی که هر روز به آن‌ها سر می‌زدم قطع شده و همه آنچه در دسترس من است، سایت‌ها و سرویس‌های داخلی هستند. حالا مهمترین ابزار این روزهای کاربران یعنی گوگل و کادر جست‌وجوی آن از دسترس خارج شده و پس از مدت‌ها، بسیاری از کاربران مجبور به استفاده از پارسی‌جو، موتور جست‌وجوی ایرانی شده‌اند؛ جست‌وجوگری که فقط مرا به ویکی‌پدیا متصل می‌کند! این موضوع نیاز به یک بررسی تخصصی دارد و شاید روزی به سراغ تحلیل این موضوع برویم. گوگل برای من مثل خیلی‌های دیگر یک ابزار مکمل برای یافتن محتوای مورد نظرم است و حتی مبدأ ورود به سایت‌های دیگر که این ابزار هم در دسترس نیست.

سوم:

بسیاری از ما محتواهای زیادی را روی شبکه‌های اجتماعی و سایت‌های به اشتراک‌گذاری محتوا نظیر اینستاگرام بارگذاری می‌کنیم. از اینستاگرام مثال می‌آورم چون این بستر را انتخاب کرده‌ام و سال‌ها است به‌شکل جدی با آن کار می‌کنم. شما روی چنین بستری نظرات و عکس‌ها و فیلم‌هایی که ممکن است خصوصی و شخصی باشند و شمار محدودی از افراد به آن دسترسی داشته باشند را به‌اشتراک می‌گذارید، اما در صورت بروز مشکل، این فرصت را دارید که محتوای صفحه خود را اصلاح کنید، آن‌را به‌روز کنید یا کلاً پاک کنید. این حق شماست. حالا یک روز از خواب بیدار می‌شوید و می‌بینید همه دنیا به صفحه شما دسترسی دارد و شما به‌عنوان مالک صفحه، به آن دسترسی ندارید. اگر فردی از خارج کشور قصد یک حمله هکری یا سو‌ءاستفاده از حساب شما را داشته باشد چه می‌کنید؟
در یک حالت طبیعی می‌توانید گذرواژه را عوض کنید یا حتی مواردی که ممکن است سبب سو‌ءاستفاده از حساب شما شود از صفحه‌تان حذف کنید. وقتی در ایران هستید و به صفحه‌تان دسترسی ندارید و در مقابل، مهاجمانی در بیرون مرزها نشسته‌اند و اطمینان دارند که میلیون‌ها کاربر ایرانی امکان مدیریت صفحه شخصی‌شان را ندارند، سناریوهای ترسناکی به ذهن‌تان می‌رسد و دعا می‌کنید که همه چیز به‌خوبی پیش برود و بدخواهان خارجی و خارج‌نشین، به فکر سو‌ء‌استفاده از صفحه شما و هموطنان‌تان نیفتند. 

چهارم:

  این قطع سرتاسری اتصال به اینترنت جهانی برای من حکم همان رزمایشی را دارد که حدود یک سال پیش قرار بود اجرا شود و وزیر ارتباطات در توییتر خود اعلام کردند که لغو شده است. اهل فن باید درباره نتایج این رزمایش نظر دهند، اما برای من به‌عنوان فردی که در این جامعه زندگی می‌کند و مدام تشویق شده که کار و تفریحش را بر بستر اینترنت انجام دهد، این انفصال از اینترنت جهانی و دور افتادن از منابع جهانی تجربه سختی بود.
البته حالا می‌توانم کتاب بخوانم، روزنامه بخرم یا به بریده روزنامه‌های سال‌های پیشم نگاهی بیندازم. شاید هم سی‌دی‌هایی را که در سال‌های زندگی آفلاین جمع‌آوری کردم مرور کنم. برای من به‌عنوان کسی که در دوران زندگی‌اش خواسته یا ناخواسته فناوری‌ها و امکانات متنوعی را تجربه کرده شاید گذراندن این دوران نه تنها سخت نباشد بلکه حتی کمی هم طعم خاطره‌بازی داشته باشد و لذت هم ببرم.
آیا نسل جدید که بخش مهمی از کار و فعالیت و تفریحاتشان وابسته به اینترنت است هم به همین راحتی این دوران را گذراندند؟ آیا آن‌ها آماده چنین روز سختی بوده‌اند؟ آن‌ها را آماده کرده بودیم؟

پنجم:

مدت‌ها بود که وقتی از جلوی مغازه‌ها رد می‌شدم فروشندگان را می‌دیدم که با اشتیاق فراوان و بی‌وقفه زل زده‌اند به گوشی‌هایشان و معمولاً با لبخندی از سر رضایت، مغازه و فروش و مشتری را رها می‌کردند و فقط گوشی را می‌دیدند. حالا اگر از جلوی همان مغازه‌ها بگذرید و نگاهی به داخل بیندازید مشاهده می‌کنید گوشی‌ای در کار نیست؛ مغازه‌دار  یا در چرت پاییزی است یا در حال سر و سامان دادن به مغازه‌اش یا گفت‌وگو با مشتری. هر چه که هست خبری از گوشی نیست! فعلاً تا می‌توانیم از این فرصت استفاده می‌کنیم.