علی‌بابا و غول عصبی؛ قلب و مغز دنیای فناوری در تسخیر هوش مصنوعی

علی‌بابا کار خود را به‌عنوان یک فروشگاه اینترنتی آغاز کرد و پس از مدتی با گسترش فعالیت‌هایش، به توسعه فناوری‌هایی روی آورد که می‌توانستند در آینده برگ برنده این شرکت در رقابت با شرکت‌هایی نظیر گوگل، مایکروسافت، فیس‌بوک و اینتل باشند. حالا این گروه تجاری تصمیم گرفته به حوزه‌هایی وارد شود که لبه دانش محسوب می‌شوند. ساخت تراشه‌های هوش مصنوعی و حتی پردازنده‌های کوانتومی از جمله بلندپروازی‌های علی‌بابا هستند. علی‌بابا تاکنون جزییات زیادی از این تراشه اختصاصی هوش مصنوعی فاش نکرده اما از تأسیس شرکتی خبر داده که تراشه‌های هوش مصنوعی و پردازنده‌های توکار (Embedded) اختصاصی خواهد ساخت. علی‌بابا شرکت تراشه‌سازی خود را Ping-Tou-Ge نامیده است. Ping-Tou-Ge لقبی است که کاربران چینی به رودک عسل‌خوار (Honey Badger) داده‌اند؛ جانور کوچک و بی‌باکی که به‌واسطه مهارتش در کشتن مارهای کبرا و سرشاخ شدن با حیواناتی بزرگ‌تر از خودش معروف است و نامش به‌عنوان شجاع‌ترین جانور در کتاب رکوردهای گینس ثبت‌شده است. از روی همین نام‌گذاری می‌توان تصویری از بلندپروازی‌های علی‌بابا به دست آورد (شکل ۱‌). این شرکت جدید روی توسعه و ساخت تراشه عصبی موسوم به Ali-NPU کار خواهد کرد که امکان تحلیل‌های مبتنی بر هوش مصنوعی را برای کاربردهایی نظیر پردازش تصویر و یادگیری ماشینی در اختیار علی‌بابا قرار می‌دهد.

شکل۱. نام شرکت جدید گروه علی‌بابا از نام جانوری گرفته شده که لقب بی‌باک‌ترین جانور روی زمین را به خود اختصاص داده است.

 تراشه‌های اختصاصی

جف ژانگ (Jeff Zhang ) مدیر ارشد فناوری علی‌بابا معتقد است، به‌منظور دستیابی به توان پردازشی ارزان‌تر و تجزیه‌وتحلیل سریع‌تر داده‌ها، باید به توسعه سخت‌افزار همپای نرم‌افزار توجه داشته باشیم: «پردازش با تراشه آغاز می‌شود. ما گروهی تشکیل داده‌ایم و تا اواسط سال آینده میلادی نخستین تراشه عصبی خود را عرضه خواهیم کرد.» (شکل ۲).

شکل۲. جف ژانگ، مدیر ارشد فناوری علی‌بابا معتقد است، ساخت تراشه‌های اختصاصی سبب برتری این شرکت در برابر رقبا خواهد شد.

این تراشه در مرحله تفسیر داده‌ها، یعنی مرحله‌ای که سامانه هوشمند تصمیم‌گیری می‌کند، انجام‌وظیفه خواهد کرد. در این مرحله، یک شبکه عصبی آموزش‌دیده روی داده‌های ورودی کار می‌کند و نتایجی را بازمی‌گرداند و برای مثال نوع اشیای موجود در یک عکس‌ را تعیین می‌کند. به عقیده جک ما (Jack Ma) بنیان‌گذار و مدیر گروه علی‌بابا، این یک فناوری پایه‌ای است و اگر چین می‌خواهد وابستگی خود به واردات را کاهش دهد باید برای توسعه چنین فناوری دست به‌کار شود. 
 ژانگ، در پاسخ به این‌که چرا گروه علی‌بابا تصمیم به تأسیس یک شرکت تراشه‌سازی گرفته است، می‌گوید: «این باعث برتری ما خواهد شد.» تراشه‌ها، امروزه به سمتی پیش می‌روند که به‌جای همه‌کاره بودن، فقط در زمینه‌های خاصی استفاده می‌شوند. شرکت‌های زیادی هستند که روی توسعه تراشه‌های هوش مصنوعی کار می‌کنند اما هر شرکتی، نیازمندی‌های خاص خودش را دارد و شرکت‌ها از نظر حجم داده و بازارهایی که در آن فعالیت دارند، با هم متفاوت هستند. بنابراین، هر شرکتی برای اجرای نرم‌افزارهایش نیازمند تراشه‌هایی است که بر اساس نیازهای خود آن‌ها را سفارشی‌سازی کرده باشد و به گفته ژانگ: «شرکت‌های تراشه‌ساز سنتی قادر نیستند در همه موارد، چنین نیازی را پوشش دهند.» البته علی‌بابا در آینده، در کنار طراحی‌های خود از تراشه‌های معمول در صنعت نیز استفاده خواهد کرد. 

علی‌بابا و Ali-NPU

بنابر ادعای علی‌بابا، این تراشه موسوم به Ali-NPU چیزی حدود ۴۰ برابر به‌صرفه‌تر از تراشه‌های معمول خواهد بود. یانگ ژیائو (Yang Jiao) محقق علی‌بابا می‌گوید، کارآیی این تراشه 10 برابر بهتر از پردازنده‌های مرکزی و پردازنده‌های گرافیکی مورداستفاده در حوزه هوش مصنوعی موجود در بازار بوده و هزینه تولید و مصرف برق آن، نصف این پردازنده‌ها است. البته برخی با توجه به این‌که معماری پردازند‌ه‌های مرکزی و گرافیگی با معماری تراشه‌های عصبی (NPU) متفاوت است، اعتبار چنین قیاسی را زیر سؤال برده‌اند.  مسئولیت توسعه تراشه Ali-NPU برعهده آکادمی دامو1 است. علی‌بابا این مؤسسه را که بازوی تحقیق و توسعه‌اش محسوب می‌شود در سال ۲۰۱۷ تأسیس کرد و حالا بیش از ۳۰۰ محقق از کشورهای مختلف و مراکز دانشگاهی نظیر دانشگاه صنعتی نانیانگ سنگاپور و دانشگاه استنفورد با آن همکاری دارند. آکادمی دامو روی موضوعاتی نظیر محاسبات کوانتومی، یادگیری ماشینی، امنیت شبکه، محاسبات بصری، پردازش زبان طبیعی، فناوری تراشه و فناوری پردازنده‌های نهفته کار می‌کند. در حال حاضر، تمرکز تحقیقات در آکادمی دامو روی «داده» و «هوش» است. ژانگ با یادآوری این‌که در آینده، بر حجم داده‌های شرکت علی‌بابا افزوده خواهد شد و در نتیجه نحوه جمع‌آوری، ذخیره‌سازی و پردازش این داده‌ها اهمیت زیادی دارد، می‌گوید: «ما تقریبا همه داده‌های خود را با استفاده از هوش مصنوعی پردازش می‌کنیم و تحقیقات در این زمینه که شامل الگوریتم‌ها و پردازنده‌ها می‌شود، برعهده بخش هوش این آکادمی است.» این شرکت تراشه‌سازی جدید در زمینه فروش حق استفاده طراحی‌ها، عرضه پردازنده‌های سفارشی‌ به صنایع مختلف و نیز ساخت تراشه اختصاصی برای علی‌بابا به‌منظور استفاده در زیرساخت‌های ابری و مراکز داده‌اش فعالیت خواهد کرد.

آمادگی برای ورود به بازار غول‌ها

علی‌بابا تا پیش ‌از این روی چندین شرکت تراشه‌ساز، از جمله شرکت چینی C-Sky Microsystems و شرکت آمریکایی Barefoot Networks سرمایه‌گذاری کرده است. علی‌بابا به‌تازگی با هدف تقویت بنیه تحقیقاتی خود در حوزه ساخت تراشه، شرکت C-Sky Microsystems را در معامله‌ای که جزئیات آن تاکنون فاش نشده خریداری کرده است. 
کسب‌وکار این شرکت چینی فعال در حوزه تراشه مبتنی بر فروش حق استفاده از معماری‌ تراشه‌هایی است که طراحی می‌کند. این شرکت چند نوع پردازنده مرکزی توسعه داده است که کاربردهایی نظیر اینترنت اشیا، صدا و تصویر دیجیتال، امنیت اطلاعات، شبکه و مخابرات، کنترل صنعتی و برق خودرو را پوشش می‌دهند. علی‌بابا در سال ۲۰۱۵ با همکاری C-Sky تراشه YoC‌ ( سرنام Yun On Chip) را توسعه داد. در اقدامی دیگر، علی‌بابا و Tencent در سال ۲۰۱۶، ۲۳ میلیون دلار در شرکت تراشه‌سازی  Barefoot Networks واقع در کالیفرنیا سرمایه‌گذاری کردند. 

نگاه علی‌بابا به سامانه‌های هوشمند

 مدیر بخش فناوری هوش ماشینی آکادمی دامو معتقد است در تحقیقات آینده برای هوش مصنوعی، باید روی استفاده از چندین حس تمرکز شود تا بتوان به سامانه‌ هوشمندی با پیش‌بینی‌ها و تحلیل‌های دقیق‌تر دست یافت. به عقیده او، در حال حاضر در توسعه اغلب نرم‌افزارهای هوش مصنوعی تنها بر یک فناوری (یا حس) تمرکز می‌شود. اگر قرار است یک سامانه هوشمند تشخیص گفتار ساخته شود، فقط روی تشخیص گفتار تکیه می‌شود یا در سامانه‌های بینایی فقط روی فناوری‌های بینایی ماشینی تمرکز می‌شود. اما او معتقد است، همان‌طور که انسان برای انجام فعالیت‌های خود به‌طور هم‌زمان از چندین حس استفاده می‌کند ما نیز باید در سامانه‌های هوشمند خود ترکیبی از فناوری‌ها را برای مثال ترکیبی از تشخیص صدا و تصویر به‌کار ببریم. به این ترتیب سامانه هوشمند درک بهتری از موقعیتی که در آن قرار دارد، به دست خواهد آورد.
او به‌طورکلی معتقد است، سامانه‌های هوشمند آینده به‌ویژه در حوزه یادگیری باید تا حد نیاز شبیه انسان عمل کنند. انسان برخلاف ماشین‌های هوشمند، می‌تواند با در اختیار داشتن داده‌های آموزشی کمتر وظیفه خود را بیاموزد. او می‌گوید: «این یکی از تفاوت‌های بزرگ بین انسان و هوش مصنوعی است. پرسش اینجاست که چطور این خلاء را پر خواهیم کرد؟»

علی‌بابا و جنگ قدرت‌ها

«جک ما» اوایل سال جاری میلادی و در جمع دانشجویان در توکیو گفت:‌ «آمریکا بازار تراشه‌ دنیا را کنترل می‌کند و آن‌ها فروش را به‌طور ناگهانی متوقف کرده‌اند. ژاپن، چین و هر کشور دیگری باید فناوری خودش را داشته باشد. هر شرکتی باید مسئولیت مشتریان خود را در قبال آنچه در آینده رخ خواهد داد، قبول کند.» ژانگ می‌گوید: «بسیاری از مردم می‌دانند که رودک‌ عسل‌خوار (Ping-tou-Ge)، یک جانور خارق‌العاده است؛ از چیزی نمی‌ترسد، در شکار استاد است و هوش زیادی دارد. شرکت (تراشه‌سازی) علی‌بابا نوپاست و امیدواریم از روحیه این جانور الهام بگیریم.» او می‌گوید: «یک تراشه، کوچک است (مثل همان جانور) و ما امید داریم که چنین چیز کوچکی، قدرت زیادی داشته باشد.» «جک ما»، با اشاره به نام شرکت جدید گروه علی‌بابا می‌گوید: «برخی از همکارانم می‌گویند من یک رودک عسل‌خوار مخفی در درونم دارم. رودک عسل‌خوار، جانور نترسی است که با همه می‌جنگد. من هم ( مثل این جانور ) هیچ‌گاه نمی‌پرسم رقیبم کیست یا با چه تعدادی از رقبا باید بجنگم. فقط مکان و زمان مبارزه را به من نشان دهید. من کسی نیستم که از کارزار بترسم.» (شکل ۳‌)

شکل۳.  جک ما : «هیچ‌گاه نمی‌پرسم رقیبم کیست یا با چه تعدادی از رقبا باید بجنگم. فقط به من مکان و زمان مبارزه را نشان دهید.»

 بالا گرفتن تنش تجاری بین چین و آمریکا، آینده نامطمئنی را پیش روی شرکت‌های فناوری چینی قرار داده است. به عقیده کارشناسان، شرکت‌های چینی که تا پیش ‌از این با سرمایه‌گذاری روی استارت‌آپ‌های آمریکایی می‌توانستند از فناوری‌ها و نوآوری‌های آن‌ها استفاده کنند، حالا به دلیل موانعی که آمریکا بر سر راهشان می‌گذارد باید بیشتر به خودشان متکی باشند تا به شرکت‌های فناور آمریکایی. چین سالانه میلیاردها دلار برای واردات تراشه به‌ویژه از آمریکا هزینه می‌کند. شدت یافتن تنش تجاری بین چین و آمریکا انگیزه کافی را برای ساختن تراشه در خود کشور چین ایجاد کرده است. 

 یکی از تحلیلگران آژانس تحقیقاتی CINNO در شانگهای معتقد است:‌ «این امکان وجود دارد که گروه علی‌بابا تا نیمه دوم سال آینده میلادی به تراشه هوش مصنوعی دست یابد، اما احتمالا تولید انبوه چنین تراشه‌ای تا حدود سال ۲۰۲۰ زمان می‌برد.» به عقیده او برای دستیابی به این هدف، آنچه که بیش از پول اهمیت دارد این است که علی‌بابا منابع انسانی خود را از کجا تأمین می‌کند و چه برنامه‌ای برای ایجاد زنجیره تأمین دارد. مهم‌تر از آن توجه به این نکته است که تخصص علی‌بابا حوزه نرم‌افزار است، نه سخت‌افزار.
علی‌بابا پیش از این اعلام کرده بود. قصد دارد در فناوری‌های اساسی نظیر یادگیری ماشینی، تراشه‌ها و اینترنت اشیا، سیستم‌عامل‌ها و بایومتری سرمایه‌گذاری کند. به گفته جک ما: «اقتصادی که به 2 میلیارد نفر خدمت می‌کند باید از بنیه فناوری قدرتمندی برخوردار باشد.» بخش عمده کسب‌وکار گروه علی‌بابا خدماتی نظیر تجارت الکترونیک، پردازش ابری و توزیع کالا است که خدماتی اساسی برای کل کشور چین محسوب می‌شوند. این واقعیت که کشور چین تلاش زیادی می‌کند تا به رشد خود ادامه دهد فرصت‌های بیشتری را در اختیار گروه علی‌بابا قرار خواهد داد و ساخت تراشه‌های عصبی و کوانتومی از جمله این فرصت‌ها هستند.