چگونه به دنیای برنامه‌نویسی وارد شویم؟

مطلب پیشنهادی

آشنایی با زبان‌های برنامه‌نویسی

بازار کار کدام زبان برنامه‌نویسی داغ‌تر می‌شود؟

برنامه‌نویسی چیست؟

به فرآیند طراحی و ساخت برنامه‌های اجرایی بر مبنای الگوریتم‌های ازپیش‌نوشته‌شده که قرار است کارهای مختلفی مثل تجزیه و تحلیل خاصی را انجام دهند و خروجی مشخصی را تولید می‌کنند، برنامه‌نویسی گفته می‌شود. برنامه‌نویسی وظایف مختلفی را شامل می‌شود که از آن جمله باید به تجزیه‌و‌تحلیل، ساخت الگوریتم‌ها، مصرف بهینه منابع، طراحی الگوریتم‌ها و پیاده‌سازی آن‌ها اشاره کرد. به‌بیان دیگر، برنامه‌نویسی به فرآیند انتقال دستورالعمل‌ها و اطلاعات به کامپیوتر بر مبنای منطقی اشاره دارد که نحوه اجرای یک برنامه را توضیح می‌دهد. برنامه‌نویسی به رایانه‌ها کمک می‌کند تا کارهای مشخصی را انجام دهند. 

چرا یادگیری برنامه‌نویسی ضروری است؟

دو سال گذشته، تغییرات دنیای فناوری اطلاعات به اندازه‌ای زیاد بوده که تعجب همگان را برانگیخته است. به‌طور مثال، فناوری‌هایی مثل 5G، NFT، زنجیره بلوکی و رایانش ابری، بازار کار برنامه‌نویسان را پررونق‌تر از قبل کرده است. فناوری اول (5G) به اینترنت اشیاء و هوش مصنوعی اجازه می‌دهد به شکل کارآمدتری به صنایع خدمت‌رسانی کنند. اینترنت اشیاء و حس‌گرهای هوشمند به یک مکانیزم ارتباطی پرسرعت (5G) نیاز دارند تا بتوانند اطلاعات را به‌سرعت به زیرساخت‌های ابری ارسال کنند. مدل‌های هوشمند برای ارسال حجم عظیمی از اطلاعات برای ماشین‌های مجازی میزبانی شده در ابر به یک کانال ارتباطی پرسرعت نیاز دارند. فناوری رمزارز غیرقابل معاوضه (NFT) راهکاری منحصربه‌فرد برای معامله‌گری در اختیار مردم قرار می‌دهد. زنجیره بلوکی با پیاده‌سازی زیرساخت‌های مبتنی بر یک دفتر کل توزیع شده غیرمتمرکز، بسترهای لازم برای انجام معاملات و کارهای مختلف را به‌وجود می‌آورد، و در نهایت رایانش ابری به تمامی فناوری‌های مهم اجازه می‌دهد به‌شکل کارآمدی به مردم خدمت‌رسانی کنند. در تمامی صنایع مذکور این برنامه‌نویسان هستند که باید زیرساخت‌های لازم برای انجام کارهای مختلف را آماده کنند. به‌بیان دقیق‌تر، مادامی‌که فرآیند برنامه‌نویسی زیرساخت‌های خدمت‌رسانی و تجهیزات توکار به‌خوبی انجام نشود تجربه کاربری مطلوبی حاصل نمی‌شود. اگر کمی تامل می‌کنیم و نگاهی به اطراف داریم، مشاهده می‌کنیم که تمامی زیرساخت‌های مهم و کلیدی بر مبنای کدنویسی و برنامه‌نویسی کار می‌کنند. با کمک کدنویسی و برنامه‌نویسی، کارها به‌شکل بهتری انجام می‌شوند. این مهارت‌های کدنویسی و برنامه‌نویسی تاثیر زیادی بر شغل افراد می‌گذارد. در چند دهه گذشته، برنامه‌نویسان ثابت کرده‌اند که می‌توانند هر چیزی را در حوزه کاری خود تغییر دهند. بنابراین ایده بدی نیست که حتا اگر فردی ناآشنا با دنیای فناوری اطلاعات هستید، از هم‌اکنون به فکر یادگیری برنامه‌نویسی باشید. به‌همین دلیل است که تقریبا تمامی دولت‌ها و کشورها از سنین پایین برنامه‌نویسی را به کودکان آموزش می‌دهند. 

برنامه‌نویسی مناسب چه افرادی است؟

یادگیری و شروع برنامه‌نویسی ترسناک و پیچیده است! این تفکر به‌دلیل تصور اشتباهی است که برخی برنامه‌نویسان آن‌را مطرح کرده‌اند و اکنون برخی تصور می‌کنند برنامه‌نویسی یک فرآیند پیچیده مهندسی است. جالب آن‌که برخی دیگر این جمله را به زبان می‌آورند که برنامه‌نویسی مختص افراد نخبه است! این جمله نیز کاملا اشتباه است. با گذشت زمان، تلاش و آموزش خوب هر کسی با هوش عادی می‌تواند یک برنامه‌نویس شود. شما می‌توانید بخشی از وقت آزاد خود را صرف یادگیری یک زبان برنامه‌نویسی پرکاربرد کنید و به مرور زمان سطح دانش خود در ارتباط با آن زبان برنامه‌نویسی را ارتقاء دهید تا بتوانید به دنیای برنامه‌نویسی حرفه‌ای وارد شوید و به تعامل با تیم‌های نرم‌افزاری بپردازید یا پروژه‌های آزاد قبول کنید. البته پیشنهاد ما این است که در هر رشته‌ای که مشغول به کار هستید به‌خصوص برنامه‌نویسی، یادگیری را کنار نگذارید و دانش خود را به‌روز کنید. تیم‌های توسعه‌دهنده زبان‌های برنامه‌نویسی دائما قابلیت‌های جدیدی به زبان‌های برنامه‌نویسی اضافه می‌کنند و گاهی‌اوقات قابلیت‌های قدیمی که کاربرد چندانی ندارند را حذف می‌کنند. بنابراین، شرط موفقیت در این حوزه مطالعه مداوم است. به‌طور کلی، آغاز یادگیری همواره با موضوعات پایه شروع می‌شود. به‌همین دلیل، در این مقاله سعی داریم به مسائلی بپردازیم تا اگر قصد شروع دارید، بتوانید بهترین نقطه شروع و در ادامه بهترین مسیر را برای خودتان انتخاب کنید.

چرا باید برنامه‌نویسی یاد بگیریم؟

قبل از شروع برنامه‌نویسی و یادگیری زبان مورد نظرتان، ابتدا این سوالات را از خود بپرسید؛ چرا قصد یادگیری برنامه‌نویسی را دارم، با چه هدفی می‌خواهم برنامه‌نویس شوم، می‌خواهم بازی‌های کامپیوتری طراحی کنم یا می‌خواهم به دنیای هوش مصنوعی وارد شوم و غیره. این پرسش‌ها را روی کاغذ بنویسید تا بتوانید ذهن خود را متمرکز کنید. پاسخ شما و مطالعاتی که انجام می‌دهید کمک می‌کند زبان درست را انتخاب کنید و در ادامه پروژه‌ها یا مشاغل خوبی را احراز کنید. 

به مهارت مهم و پرتقاضا دست پیدا می‌کنید 

همین یک گزاره نشان می‌دهد که چرا یادگیری برنامه‌نویسی مهم است. وب‌سایت کاریابی indeed.com می‌گوید: «امروزه بیشتر درخواست‌های استخدام شرکت‌ها در ارتباط با فناوری اطلاعات و علوم کامپیوتر است». این موضوع نشان‌دهنده تقاضای زیاد شرکت‌ها برای متخصصان این حوزه است. این عنوان شغلی یکی از چند شغل برتر ۱۰ سال آینده ایران و جهان خواهد بود. بنابراین، اگر سطح دانش خود در ارتباط با یک یا چند زبان برنامه‌نویسی را ارتقاء دهید یا فرآیند یادگیری را سریع‌تر آغاز کنید، شانس بیشتری برای استخدام پیدا می‌کنید. یک برنامه‌نویس لزومی ندارد در شرکتی استخدام شود. دورنمای کار و اشتغال نشان می‌دهد به مرور زمان برخی از مشاغل به سمت دورکاری خواهند رفت و افراد دیگر تمایل چندانی به کار تمام‌وقت در شرکت‌ها نخواهند داشت. به‌بیان دیگر، برنامه‌نویسان می‌توانند به‌عنوان یک آزادکار (فریلنسر) پروژه‌های مختلف برنامه‌نویسی را قبول کنند. مزیتی که آزادکاری دارد این است که دیگر محدود به مرزهای جغرافیایی نیستید. به‌طور مثال، امروزه برخی از برنامه‌نویسان ساکن در یک کشور پروژه‌های برنامه‌نویسی شرکت‌هایی که در کشورهای دیگر هستند را قبول می‌کنند. در مجموع باید بگوییم اگر دوست دارید آینده شغلی خوبی برای خود رقم بزنید، یادگیری حداقل یک زبان ‌برنامه‌نویسی ضروری است. البته این موضوع مختص برنامه‌نویسان نیست، طراحان حوزه وب مثل متخصصان تجربه کاربری و رابط کاربری باید با اچ‌تی‌ام‌ال، سی‌اس‌اس و جاوا‌اسکریپت آشنا باشند، تا بتوانند رابط کاربری یک سایت را به‌گونه‌ای آماده کنند که تجربه کاربری خوبی برای مخاطبان پدید آید. رویکردی که در بلندمدت باعث افزایش مخاطبان یک سایت یا بهبود فروش می‌شود. اگر مالک یک سایت شخصی هستید که بر مبنای سامانه‌های مدیریت محتوایی مثل وردپرس پیاده‌سازی شده، یادگیری زبان‌های فرانت‌اند و حتا پی‌اچ‌پی کمک می‌کند مشکلات سایت را شناسایی کنید و آن‌ها را برطرف کنید، بدون آن‌که مجبور شوید ماهانه هزینه‌های سنگینی به تیم‌های پشتیبانی یا توسعه پرداخت کنید. 

چگونه در این مسیر موفق شویم؟

هر فردی می‌تواند برنامه‌نویس شود، اما تفاوت زیادی میان یک برنامه‌نویس بد، خوب و عالی وجود دارد. برای آن‌که در این مسیر موفق شوید، باید به چند اصل مهم زیر دقت کنید: 

• خلاق باشید:  خلاقیت یک امر انتسابی نیست و این‌گونه نیست که برخی افراد خلاق متولد شده‌اند. خلاقیت در دنیای برنامه‌نویسی به‌معنای تحلیل و پیدا کردن راه‌حل‌های تازه است. خلاقیت برای تجزیه‌و‌تحلیل مسائل ضروری است. 
• کنجکاو باشید: افراد موفق در دنیای برنامه‌نویسی، ذهنی پرسش‌گر و کنجکاو دارند. این گروه از افراد مداوم راه‌های جدیدی را آزمایش می‌کنند و با ابزارها و تکنیک‌های جدید خود را وفق می‌دهند. یک برنامه‌نویس حرفه‌ای باید مدام در حال یادگیری باشد تا همگام با تغییرات دنیای فناوری گام بردارد. اگر فرد کنجکاوی نیستید و شوق و علاقه‌ زیادی برای یادگیری موضوعات جدید ندارید، بهتر است به ‌سراغ برنامه‌نویسی نروید. 
• مستقل باشید: برنامه‌نویس حرفه‌ای فردی است که می‌تواند روی پای خود بایستد و برای مشکلات و مسائل فنی راه‌حل‌های بکری ارائه کند. بنابراین، باید توانایی جست‌وجوی حرفه‌ای داشته باشید تا بتوانید از راه‌حل‌های موجود الهام گرفته یا خود راه‌حلی ارائه کنید. 
• به‌دنبال ساحل آرامش نباشید: اگر علاقه‌مند به یک کار روتین و کم‌چالش هستید، برنامه‌نویسی شغل مناسبی برای شما نیست. به این دلیل‌که ممکن است در یک ماهِ کاری، مدام با موضوعات مختلف روبرو شوید و کارهای مختلفی انجام دهید. برنامه‌نویسی شغلی مثل کارمندی نیست. در دنیای برنامه‌نویسی ساحل آرامش ندارید و ممکن است جدای از 8 ساعت کاری که می‌کنید باز هم در مسیر برگشت به خانه به‌فکر این موضوع باشید که چگونه وظایف فردا را انجام دهم یا باگی که شناسایی شده را برطرف کنم. 
• تنها به فکر مباحث مالی نباشید: برنامه‌نویسی یکی از مشاغل پردرآمد است، اما سال‌های اول چندان سودآور نیست. در واقع، اگر به‌دنبال یک روش سریع برای کسب درآمد در کوتاه‌مدت هستید، برنامه‌نویسی مناسب شما نیست (شاید معامله‌گری ارزهای دیجیتال گزینه بهتری باشد که بازهم به تحقیق و دانش زیاد نیاز دارد). با در نظر گرفتن این نکته که دست‌کم یک سال طول می‌کشد که یک برنامه‌نویس مبتدی شوید و حداقل 2 تا 4 سال زمان می‌برد تا با حقوق عادی در شرکت‌های مختلف مشغول به‌کار شوید، دست‌کم باید 5 سال صبر کنید تا حقوق ایده‌آل خود را دریافت کنید. 

برای شروع برنامه‌نویسی چه زبانی را یاد بگیریم؟

شروع برنامه‌نویسی مستلزم یادگیری قواعد و ترکیب نحوی (Syntax) زبان‌ها است. این نکته در ارتباط با همه زبان‌های برنامه‌نویسی صادق است. مادامی که آشنایی کامل با گرامر یک زبان برنامه‌نویسی نداشته باشید در کار خود موفق نمی‌شوید. ترکیب نحوی و قواعد به مجموعه اصول اولیه‌ای اشاره دارد که برای ساخت برنامه‌های کاربردی باید شناخت کافی در مورد آن‌ها داشته باشید. به‌طور مثال، باید نحوه تعریف متغیرها، چگونگی پیاده‌سازی دستورات شرطی و حلقه‌ها، کار با رشته‌ها، تبدیل نوع‌های داده‌ای به یک‌دیگر، کار با فایل‌ها (ورودی/خروجی)، نحوه ساخت برنامه‌های کنسول و گرافیکی، کار با ریسمان‌ها و پردازه‌ها (در زبان‌های سطح پایین مثل سی‌پلاس‌پلاس، سی‌شارپ، جاوا و نمونه‌های دیگر) و موارد این چنینی را یاد بگیرید. اکنون به مهم‌ترین پرسش این مقاله می‌رسیم که کدام زبان برنامه‌نویسی را انتخاب کنیم یا بهترین زبان برای شروع برنامه‌نویسی کدام است؟ انتخاب بهترین زبان به معیارهای مختلف بستگی دارد. امروزه، صدها زبان برنامه‌نویسی وجود دارد که هر کدام توانایی‌ها و کاربردهای خاص خود را دارند. برخی از این زبان‌ها مراحل یادگیری ساده‌تری نسبت به بقیه دارند و برخی دیگر، پیچیده‌تر هستند و شاید برای تسلط کامل بر آن‌ها مجبور شوید به آموزشگا‌ه‌ها مراجعه کنید. با این‌حال، اگر تازه به دنیای برنامه‌نویسی وارد شده‌اید، چند انتخاب اولیه وجود دارد که کمک می‌کند با دنیای برنامه‌نویسی بهتر ارتباط برقرار کنید. 

1. HTML و CSS

هنگامی‌که وب‌سایتی را باز می‌کنید، در واقع مجموعه کدهای اچ‌تی‌ام‌ال را مشاهده می‌کنید که توسط مرورگر پردازش شده‌اند تا محتوایی قابل فهم نشان داده شود. به بیان دیگر، اچ‌تی‌ام‌ال شالوده وب‌سایت شما را شکل می‌دهد. CSS نقش معمار سایت را دارد و برای زیباسازی کد‌های اچ‌تی‌ام‌ال استفاده می‌شود. CSS با سبک‌بندی فونت‌ها، رنگ‌ها، تصاویر، متون و جلوهای گرافیکی کمک می‌کند یک رابط کاربری جذاب خلق کنید. CSS یکی از محبوب‌ترین و پرکاربردترین فناوری‌ها برای طراحی وب‌سایت است. البته CSS یک زبان برنامه‌نویسی نیست، در اصل مجموعه قواعدی است که بر کدهای اچ‌تی‌ام‌ال تاثیرگذار هستند. یادگیری این فناوری‌ به همراه فناوری بعد، راه را برای ورود به دنیای توسعه وب هموار می‌کند. 

2. جاوا‌اسکریپت

جاوا‌اسکریپت یکی دیگر از زبان‌های محبوب و پرکاربرد است. جاوا‌اسکریپت می‌تواند صفحات ایستای وب را به صفحات پویا و تعاملی تبدیل کند تا مخاطبان بهتر از وب‌سایت‌ها استفاده کنند. بنابراین، بهتر است کمی توضیح فنی در ارتباط با قابلیت‌های کاربردی این زبان ارائه کنیم. جاوا‌اسکریپت به توسعه‌دهندگان و طراحان وب اجازه می‌دهد به قابلیت‌هایی فراتر از آن چیزی که HTML  و  CSS در اختیارشان قرار می‌دهد دست پیدا کنند و برای کارهای مختلفی از جاوااسکریپت استفاده کنند. در سال‌های گذشته جاوااسکریپت به ‌اندازه‌ای پیشرفت کرده که قادر به انجام کارهایی فراتر از حوزه وب است. به‌طور مثال، می‌توانید از طریق واسط‌های نرم‌افزاری از جاوااسکریپت در زمینه برنامه‌نویسی سمت سرور، برنامه‌های هوش مصنوعی، پیاده‌سازی تجربه AR/VR، ساخت بازی‌های تعاملی و طراحی برنامه‌های کاربردی استفاده کنید. از کاربردهای مهم جاوااسکریپت باید به موارد زیر اشاره کنیم: 

وب‌سایت‌هایی با اشیاء متحرک: برخی وب‌سایت‌ها می‌توانند به تمامی حرکات ماوس از طریق پویانمایی واکنش نشان دهند. این وب‌سایت‌ها با هدف جذب کاربران و افزایش نرخ حضور کاربران از پویانمایی‌های مختلف استفاده می‌کنند. هنگامی که یک صفحه وب محتوای زیادی دارد، شانس کمی دارد تا خواننده را با خود همراه نگه دارد. برخی وب‌سایت‌ها برای حل این مشکل از پویانمایی‌های جذاب و تعاملی استفاده می‌کنند تا به‌اصطلاح زنگ تفریحی برای کاربران باشد. در هنگام بازدید از یک وب‌سایت که لینک‌های زیادی دارد، کاربر ممکن است برخی لینک‌ها را از دست بدهد. افزودن یک نوار پویای متحرک به بالای صفحه که محتواهای دیگری را پیشنهاد می‌کند یک راهکار خوب برای هدایت کاربر به صفحات دیگر سایت است. این تکنیک به کاربر کمک می‌کند صفحات دیگر را مشاهده کند و به این شکل نرخ حضور او در سایت بیشتر شود. 

برنامه‌های موبایل: با ظهور گوشی‌های هوشمند مبتنی بر سیستم‌عامل‌های اندروید و iOS، توسعه‌دهندگان و شرکت‌های فعال در حوزه ساخت برنامه‌های همراه، سود کلانی کسب کرده‌اند. کافی است به فروشگاه‌هایی مثل پلی‌استور یا کافه‌ بازار بروید تا ببینید چه تعداد توسعه‌دهنده روی این فروشگاه‌ها فعال هستند. درست است که توسعه دو برنامه یکسان برای هر کدام از این پلتفرم‌ها نیازمند مهارت و تجربه کافی است، اما اگر کارها به‌شکل درستی انجام شود، سودآوری خوبی دارد. با استفاده از چارچوب‌های مبتنی بر جاوااسکریپت مثل React Native یک توسعه‌دهنده می‌تواند برای طیف گسترده‌‌ای از سیستم‌عامل‌ها برنامه‌های جذاب بنویسد و درآمد خوبی کسب کند. 

برنامه‌های وب پیش‌رو (PWA): برنامه‌های وب پیش‌رو، برنامه‌های موبایلی هستند که در قالب وب ارائه می‌شوند. در واقع ‌فناوری مذکور، تجربه‌ای مشابه کار با برنامه‌های موبایل بر بستر وب ارائه می‌کند. این برنامه‌ها به‌دلیل استفاده از رویکرد طراحی App Shell به کاربران این حس را القا می‌کنند که در حال کار با یک برنامه بومی (Native) هستند. از آن‌جایی که این نوع برنامه‌ها وب‌محور هستند به دستگاه‌های خاصی محدود نمی‌شوند. به‌طور کلی، PWA فناوری قدرتمندی است که به کاربران امکان می‌دهد یک وب‌سایت را به روشی مشابه برنامه‌های کاربردی که روی گوشی‌های هوشمند نصب می‌شوند پیاده‌سازی کنند. از مزایای این فناوری باید به طراحی مقرون‌به‌صرفه، ترافیک کمتر سرور و تعاملی بودن اشاره کرد. 

بازی‌ها: امروزه چارچوب‌ها و کتابخانه‌های گسترده‌ای برای ساخت پروژه‌های مختلف به جاوااسکریپت اضافه شده‌اند که یکی از آن‌ها بازی‌سازی است. 

۳. پایتون

یکی از ساده‌ترین زبان‌های برنامه‌نویسی برای تازه‌واردن به دنیای برنامه‌نویسی است. پایتون چند سالی است لقب محبوب‌ترین زبان را به خود اختصاص داده و در صدر فهرست کارآمدترین زبان‌های برنامه‌نویسی قرار گرفته است. برنامه‌نویسانی که روی یادگیری پایتون سرمایه‌گذاری می‌کنند مشکلی از بابت ساخت برنامه‌های کاربردی در حوزه‌های مختلف ندارند؛ البته به‌شرطی که تسلط کافی بر چارچوب‌های پرکاربرد این زبان داشته باشند. 

۴. سی‌/‌سی‌پلاس‌پلاس 

در مقایسه با زبان‌هایی که اشاره کردیم، ترکیب نحوی سختی دارند و برای تسلط بر آن‌ها باید وقت قابل توجهی را اختصاص دهید، اما همچنان از زبان‌های پرکاربرد دنیای فناوری هستند. یادگیری این دو زبان مزایا و معایب خاص خود را دارد. ترکیب نحوی نسبتا سخت این زبان‌ها کمک می‌کند با اصول مهم دنیای برنامه‌نویسی به‌شکل دقیق آشنا شوید و حتا اطلاعات کاملی در ارتباط با مولفه‌هایی مثل حافظه‌ اصلی و پردازنده مرکزی کامپیوتر کسب کنید. بنابراین، اگر بعد از یادگیری این دو زبان، تصمیم گرفتید یادگیری زبان‌های دیگری را آغاز کنید، کار سختی نخواهید داشت، زیرا با اصول پیچیده و پیشرفته دنیای برنامه‌نویسی آشنا شده‌اید. با این‌حال، یادگیری این زبان‌ها برای تازه‌کاران چالش‌برانگیز است، زیرا بخش عمده‌ای از مفاهیم پیچیده هستند و باید مراقب کدهایی باشید که می‌نویسید، چراکه در این زبان‌ها خبری از Garbage Collection نیست؛ به این معنا که اگر بخشی از حافظه را برای انجام کاری مصرف می‌کنید، در ادامه باید آن‌را  آزاد کنید و به سیستم بازگردانید. 

۵. جاوا

جاوا نیز مثل پایتون از زبان‌های محبوب دنیای فناوری است که ترکیب نحوی آن ساده‌تر از سی‌پلاس‌پلاس است و برای ساخت پروژه‌های بزرگ سازمانی از آن استفاده می‌شود. ترکیب نحوی جاوا مثل پایتون ساده و قابل فهم است. از دلایل محبوبیت جاوا باید به توانایی آن در ساخت برنامه‌های اندرویدی، چندسکویی بودن، امنیت بالای کدها به‌لطف ماشین مجازی جاوا و غیره اشاره کرد.