اقتصاد مبتنی بر 5G چگونه محقق می‌شود؟

پژوهشگران موسسه Accenture که تاثیر 5G بر اقتصاد ایالات متحده از 2021 تا 2025 را از زوایای مختلف بررسی کرده‌اند، به اطلاعات جالبی دست پیدا کرده‌اند که نشان می‌دهد سرمایه‌گذاری هدفمند روی این فناوری چه دستاوردهایی برای این کشور به‌همراه دارد. در این گزارش به چند نکته مهم اشاره شده است؛ به‌طور مثال، 5G می‌تواند تغییرات اساسی در مشاغل مختلف به‌وجود آورد و باعث بزرگ‌تر شدن اقتصاد کشورها شود. البته رونق اقتصادی به‌شرطی تحقق پیدا می‌کند که سرمایه‌گذاری‌ها در زمان درست و به‌شکل هدفمند انجام شوند و مهم‌تر آن‌که هزینه‌ای که کاربران نهایی برای بهره‌مندی از این خدمات پرداخت می‌کنند معقول باشد. 

نسل پنجم فناوری‌های بی‌سیم، تسریع توسعه راه‌حل‌های دیجیتال سیار را نوید می‌دهد که تغییر در نحوه تعامل افراد با یک‌دیگر و رونق اقتصاد و تجارت را به‌همراه خواهد داشت. در دهه آینده، شبکه‌های 5G نقش غیرقابل انکاری در تمام صنایع خواهند داشت. 

با این‌حال، نکته قابل تامل در این زمینه دیدگاه برخی کشورها و سیاست‌گذاران به این فناوری است. به‌گونه‌ای که استقرار کامل این فناوری را شبیه به یک مسابقه جهانی می‌دانند و تنها به‌دنبال تحقق این امر هستند که در معیارهای محدودی مثل تعداد مشترکان 5G و نصب دکل‌های تلفن همراه پیشرو باشند. این اعداد ممکن است جالب باشند، اما تصویری جزئی و اغلب گمراه‌کننده را ترسیم می‌کنند. اهمیت واقعی 5G در این واقعیت نهفته است که باعث رشد اقتصادی، ایجاد مشاغل جدید و تغییرات بنیادین می‌شود. 

به همین دلیل است که کارشناسان حوزه مخابرات معتقد هستند که قانون‌گذاران باید از منظر یک فناوری تحول‌آفرین به 5G نگاه کنند و به‌جای تمرکز بر مسابقه جهانی 5G، نگاه خود را به پنج عامل کلیدی موفقیت در این مسیر معطوف کنند که منجر به یک تحول اقتصادی بزرگ می‌شود و به کشورها اجازه می‌دهد در دهه‌های آینده در مسیر پیشرفت گام بردارند. این پنج عامل به‌شرح زیر هستند:

1. در دسترس بودن طیف

• برای آن‌که به مزایای بالقوه شبکه‌های 5G دست پیدا کنیم، باید به ارائه‌دهندگان خدمات بی‌سیم اجازه دهیم به‌ ترکیب کافی از طیف باند پایین، متوسط ​​و بالا دسترسی داشته باشند. به‌طور معمول، هر اپراتور، بلوک طیفی مخصوص به‌ خود را دارد که این طیف، یک بازه فرکانس رادیویی الکترومغناطیسی برای انتقال صوت، داده و ویدئو است. این طیف‌ها به یک‌دیگر می‌پیوندند و ظرفیت کلی شبکه را تشکیل می‌دهند. در واقع این ظرفیت، نشان می‌دهد که شبکه، داده‌ها را با چه سرعتی انتقال می‌دهد. یکی از بزرگ‌ترین تغییراتی که توسط نسل 5G ایجاد شده است، افزایش مقدار طیف ارائه شده به ‌اپراتورها است. این افزایش ظرفیت شبکه باعث می‌شود که داده‌ها با سرعت بالاتری به‌شکل بلادرنگ انتقال پیدا کنند و تاخیر شبکه به‌حداقل برسد. تاخیر در شبکه نسل چهارم در حدود 20 تا 30 میلی‌ثانیه است، اما در یک شبکه 5G مقدار تاخیر به زیر 10 میلی‌ثانیه می‌رسد. البته در شرایط خاصی این مقدار به 1 میلی‌ثانیه نیز می‌رسد. چنین پیشرفتی ممکن است تاثیری برای کاربران عادی شبکه نداشته باشد، اما برای صنایعی که نیازمند کنترل ماشین‌ها از راه دور هستند، امکان انتقال داده‌ها را با سرعت و تاخیر خیلی کمی فراهم می‌کند. در دسترس بودن طیف، پایه و اساس کل سیستم ارتباطات سیار است. به‌همین دلیل، دولت‌ها باید طیف کافی را به‌موقع در اختیار ارائه‌دهندگان خدمات سیار قرار دهد. 

2. شبکه‌ها

• ‌سرمایه‌گذاری توسط اپراتورهای خدمات سلولی برای استقرار زیرساخت شبکه 5G حیاتی بوده و خواهد بود. برای این منظور باید برخی قوانین اصلاح شوند تا اپراتورها بتوانند به‌شکل ساده‌تری فرایند استقرار زیرساخت‌ها را به‌سرانجام برسانند تا تعداد مشترکان این شبکه بیشتر شود و دسترسی به ‌شبکه با سهولت و سرعت کمتری انجام شود. یکی از مهم‌ترین عواملی که تاثیرگذاری 5G بر اقتصاد را شتاب می‌بخشد، استقرار گسترده شبکه‌های 5G مطابق با برنامه‌ریزی‌ها و دسترسی سریع به ‌آن‌ها است. بدیهی است که یک شبکه به زیرساخت نیاز دارد، اما ارزش واقعی زمانی نمایان می‌شود که مصرف‌کنندگان و کسب‌و‌کارها بتوانند از اتصال سریع‌تر و مطمئن‌تر استفاده کنند. در ایالات متحده، ارائه‌دهندگان خدمات تلفن همراه به‌سرعت شبکه‌های 4G را در سراسر این کشور ایجاد کردند که باعث شد نرخ نفوذ 4G در این کشور به‌سرعت زیاد شود. از نظر زیرساخت، دولت ایالات متحده در عصر 4G یک چارچوب نظارتی ایجاد کرد که سرمایه‌گذاری را تشویق می‌کرد و به ترویج بازار رقابتی بی‌سیم کمک می‌کرد. همین قاعده در ارتباط با شبکه‌های 5G نیز صادق است، زیرا آن‌ها به زیرساخت بی‌سیم متراکم‌تری نیاز دارند. همان‌گونه که شبکه‌ها طراحی و پیاده‌سازی می‌شوند، اندازه‌گیری نرخ نفوذ آن‌ها و تعداد مشترکانی که به آن‌ها متصل می‌شوند ضروری است. همان‌گونه که مشاهده خواهیم کرد، اقتصاد 5G از فاز یک به فاز دوم نخواهد رفت، مگر این‌که کاربران زیادی از شبکه استفاده کنند. 

3. اکوسیستم نوآوری

• دولت و دولت‌مردان باید هزینه‌های تحقیق و توسعه بخش خصوصی را تقبل کنند تا استعدادهای برتر این حوزه بتوانند بدون دغدغه مالی روی فرایند پژوهش و توسعه متمرکز شوند. این‌کار باعث می‌شود تا شبکه‌ای مبتنی بر نوآوری‌های بومی در اختیار داشته باشیم. یکی از مهم‌ترین عواملی که باعث ظهور طرح‌های نوآورانه در حوزه 5G می‌شود همکاری‌ صنایع مختلف است. یک اکوسیستم نوآوری قدرتمند باعث می‌شود تا اختراعات زیادی را به‌نام ایران در جهان ثبت کنیم. درست مشابه با الگویی که باعث شد تعداد اختراعات ایالات متحده در روزهای اولیه 4G دو و نیم برابر بیشتر از اروپا باشد. 

4. حضور فعالانه‌تر شرکت‌ها 

• در شرایطی که اپراتورها و نهادهای قانونی سرگرم پیاده‌سازی زیرساخت‌ها هستند، در سویی دیگر شرکت‌های واردکننده تجهیزات مصرفی قرار دارند که باید روی واردات محصولات موردنیاز کاربران نهایی سرمایه‌گذاری کنند. این شرکت‌ها نیازمند حمایت‌های مالی و مشوق‌هایی هستند تا بتوانند تجهیزات موردنیاز برای بهره‌مندی از این فناوری نوین را به‌کشور وارد کرده و به‌کاربران اجازه ‌دهند با پرداخت هزینه کمتری از تجهیزاتی که قابلیت اتصال به 5G را دارند استفاده کنند. اتخاذ سیاست‌های حمایتی مناسب از کسب‌وکارها، محیطی را پدید می‌آورد که به ‌رشد و نوآوری کمک می‌کند. علاوه بر این، حضور استارت‌آپ‌ها و شرکت‌هایی که در زمینه ساخت نرم‌افزارهای کاربردی مخصوص تجهیزات سیار فعالیت می‌کنند، کمک فراوانی در این زمینه می‌کند. 

5. استعداد

• برای اطمینان از این‌که از مهارت‌های لازم برای تغییرات تکنولوژیکی آینده برخوردار شویم، نیازمند تربیت استعدادهایی هستیم که علاقه‌مند به ورود به این حوزه هستند. آموزش تخصصی این افراد از طریق موسسات عالی و حمایت از آن‌ها مانع خروج آن‌ها از کشور می‌شود. نیروی کار با مهارت‌های مدیریت تغییرات تکنولوژیک، تخصص لازم برای ساخت شبکه‌های سلولی پیشرفته و توسعه برنامه‌های کاربردی جدید را در اختیار کشورها قرار می‌دهند. وجود استعدادهای برتر و محیط مساعد برای کارآفرینی، هم نوآوری و هم عرضه مقرون‌به‌صرفه زیرساخت 5G را امکان‌پذیر می‌کند. اگر قرار باشد در اقتصاد 5G حرفی برای گفتن داشته باشیم، باید در حفظ نیروی کار ماهر اهتمام ویژه‌ای داشته باشیم. به‌طوری که از نیروی کار متخصص در زمینه نصب زیرساخت شبکه 5G گرفته تا افرادی که در مباحث مخابراتی صاحب دانش هستند انگیزه ماندن را داشته باشند. اگر به عملکرد کشورهای حاشیه خلیج فارس نگاهی داشته باشیم، به‌خوبی متوجه می‌شویم که این کشورها روی عوامل کلیدی که باعث موفقیت در این حوزه می‌شوند سرمایه‌گذاری‌های کلانی انجام داده‌اند. با وجود مشکلات اقتصادی زیادی که وجود دارد، باز هم اکوسیستم نوآوری و فضای کسب‌و‌کار در کشور در وضعیت خوبی قرار دارد و اپراتورها روی پیاده‌سازی شبکه‌های 5G سرمایه‌گذاری خوبی کرده‌اند. 

سه فاز رشد 5G

اقتصاد 5G احتمالا در سه مرحله متمایز به‌شرح زیر رشد خواهد کرد. 

• فاز اول: شبکه‌های 5G قوی که داده‌ها را سریع‌تر انتقال می‌دهند، افزایش تراکم دستگاه‌ها را بیشتر می‌کنند و تاخیر را کم می‌کنند، فاز 1 را تشکیل می‌دهند. این شبکه‌ها به‌عنوان ستون فقرات رشد اقتصادی آینده عمل خواهند کرد.
• فاز دوم: در این فاز شاهد افزایش ضریب نفوذ 5G، نوآوری‌های تحول‌آفرین مبتنی بر 5G و بهبود خدمات کاربردی هستیم. اگر سال 2020 را زمان ورود رسمی این استاندارد مخابراتی به دنیای فناوری اطلاعات در نظر بگیریم، دست‌کم پنج سال زمان نیاز است تا 5G به مرحله بازدهی اقتصادی برسد و استفاده از این فناوری برای هر شهروند و کسب‌وکاری از طریق بهبود بهره‌وری، مزیت رقابتی و بهبود خدمات بهداشتی، مزایای خود را نشان دهد. به‌طوری که برخی خدمات به‌لطف ساخت شبکه‌های 5G بهبود پیدا خواهند کرد. تکامل اقتصادی 5G مشابه 4G خواهد بود. به‌طور مثال، اولین شبکه 4G در ایالات متحده در سال 2010 راه‌اندازی شد و در اواخر سال 2014، ضریب نفوذ آن به 50٪ رسید. در همان زمان، شرکت‌ها، دستگاه‌ها و خدمات مختلفی را تعریف یا توسعه دادند که برای استفاده از سرعت‌های بیشتر شبکه طراحی شده بودند. تا پایان این دهه، 81 درصد از بزرگسالان آمریکایی صاحب گوشی هوشمند شدند. به گفته گروه تجاری انجمن App، اقتصاد اپلیکیشن‌محور رشد کرد و تا سال 2018 نزدیک به 570 میلیون دلار به تولید ناخالص داخلی ایالات متحده کمک کرد. به‌لطف 4G، سهم صنعت بی‌سیم در اقتصاد ایالات متحده در همان دوره بیش از سه برابر شد. احتمالا اقتصاد مبتنی بر 5G در سال‌های آینده تاثیر بیشتری بر زندگی روزمره و تجاری مردم خواهد گذاشت. بنابراین، اگر روند سرمایه‌گذاری، قانون‌گذاری و تجربیاتی که کشورها در گذشته به‌دست آورده‌اند را تحلیل کنیم، با کمی تغییر قادر خواهیم بود به‌شکل بومی در راستای توسعه هدفمند 5G از آن استفاده کنیم. این مرحله شامل ساخت شبکه‌های 5G قوی است که زمینه‌ساز رشد اقتصادی را فراهم می‌کنند، زیرا سرعت انتقال داده‌ها را چند برابر سریع‌تر از شرایط فعلی می‌کند و به‌ دستگاه‌های بیشتری در یک ناحیه مشخص قابلیت اتصال به‌ شبکه را می‌دهد که به‌عنوان تراکم اتصال شناخته می‌شود. در این مرحله ارائه‌دهندگان خدمات 5G تلاش می‌کنند تاخیر را به‌ کمترین میزان ممکن برسانند. در حال حاضر، اپراتورهایی مثل ایرانسل در حال پیاده‌سازی سایت‌های 5G و ارائه خدمات در شهرهای مختلف هستند. با گسترش شبکه‌ها و رشد پایگاه مشترکان، تجربه مصرف‌کننده و کسب‌ و کار بهبود می‌یابد. در این مرحله هدف‌گذاری‌ها بر مبنای مطالعات موردی و توسعه قابلیت‌های 5G است. افزایش نرخ نفوذ 5G باعث بهبود عملکرد برنامه‌های بی‌سیم می‌شود و راه را برای پیدایش خدمات کاربردی جدید هموار می‌کند. این خدمات کاربردی جدید اساس اقتصاد مبتنی بر 5G را شکل می‌دهند. 
• فاز سوم: در مرحله سوم و نهایی از مزایای گسترده این شبکه به ‌بهترین شکل بهره‌مند می‌شویم. همان‌گونه که شبکه‌های 5G در هر مرحله بهتر می‌شوند، امکان ارائه خدمات دیجیتالی نوین فراهم می‌شوند، به‌طوری که همگان مزایای عینی 5G را به ‌بهترین شکل مشاهده خواهند کرد. در این مرحله خدمات مبتنی بر 5G تقریباً هر صنعت بزرگ در ایران را متحول خواهند کرد و باعث بهبود بهره‌وری نیروی کار خواهند شد. به‌عنوان مثال، شرکت‌ها قادر خواهند بود از حسگرهای متصل به شبکه‌های 5G برای بهبود توانایی خود در ردیابی وضعیت مرسوله‌ها و عملکرد زنجیره تامین استفاده کنند. رویکرد فوق به‌کارمندانی که تمایل به‌ همکاری از راه دور و کنفرانس‌های ویدیویی دارند، کمک می‌کند تا کارها و وظایف را به‌ بهترین شکل انجام دهند. به‌طور کلی، شبکه‌های 5G تحولی بزرگ در عملکرد کارخانه‌ها و واحدهای تولیدی به‌وجود خواهند آورد، زیرا کارمندانی که از عینک واقعیت‌ افزوده استفاده می‌کنند، می‌توانند وضعیت ماشین‌ها را تجزیه‌وتحلیل کنند، توصیه‌های متخصصان را در زمان واقعی دریافت کنند و پارامترهای عملیاتی را به‌روزرسانی کنند و در عین حال ایمن بمانند. حسگرهایی با تاخیر بسیار کم تضمین می‌کنند که روبات‌ها و کارمندان می‌توانند در کنار یک‌دیگر کار کنند و فوراً برای بهینه‌سازی اقدامات خود با هم ارتباط برقرار کنند. کاهش هزینه‌های ناشی از این فرآیندها ممکن است به اندازه کافی بزرگ باشد که واحدهای تولیدی و مشاغل را متقاعد کند که برای کاهش هزینه‌ها و ارائه بهترین خدمات از این فناوری‌های ترکیبی استفاده کنند. در حوزه‌ دیگری مثل پزشکی از راه دور مجهز به 5G به‌همراه برنامه‌های کاربردی واقعیت افزوده (AR) مردم می‌توانند به‌شکل کاملا متفاوت از خدمات پزشکی استفاده کنند. 

موارد استفاده از 5G

موارد استفاده از 5G در آینده را می‌توان به‌طور کلی به‌ چهار نوع تقسیم کرد:

• پهن‌باند سیار فوق‌العاده (Extreme Mobile Broadband): امکان برقراری ویدئو کنفرانس سیار بدون تاخیر و پخش جریانی سیار با کیفیت بالا در مناطق شلوغ و اتصال پایدارتر را فراهم می‌کند.
• دسترسی بی‌سیم ثابت (Fixed Wireless Access): این مفهوم به پیاده‌سازی شبکه‌ها با هدف ارائه خدمات پهن‌باند به خانه‌ها و مشاغل اشاره دارد. رویکرد فوق ضمن آن‌که ضریب نفوذ را افزایش می‌دهد، گزینه‌های بیشتری در اختیار مصرف‌کنندگان قرار می‌دهد. 
• اینترنت اشیاء عظیم با تراکم بسیار بالا (Massive Internet of Things): اینترنت اشیاء در سایه حس‌گرها و دستگا‌ه‌های متصل به شبکه پدید می‌آید. یکی از بزرگ‌ترین مزایای 5G برای اکوسیستم اینترنت اشیاء مصرف حداقل انرژی در شبکه‌های مبتنی بر 5G است که عمر باتری حسگرها را افزایش می‌دهد و نیاز به جایگزینی را به‌ویژه در مکان‌های صعب‌العبور به‌حداقل می‌رساند.
• تکامل شبکه‌های 5G و هزینه‌های سرمایه‌گذاری ساخت آن‌ها در کشوری مثل ایران باعث می‌شود که دستیابی به اهداف کوتاه‌مدت، میان‌مدت و بلندمدت متفاوت باشد. در زمان نگارش این مقاله می‌توانیم درباره اهداف کوتاه‌مدت 5G در ایران اظهارنظر کنیم. در کوتاه‌مدت، Extreme Mobile Broadband و Fixed Wireless Access به‌طور گسترده در دسترس خواهند بود. نکته مهم در این زمینه، تمرکز روی FWA 5G است. FWA به معنای اینترنت بی‌سیم ثابت است. همان چیزی که این روزها چند شرکت در ایران آن ‌را ارائه می‌دهند. مقامات وزارت ارتباطات اعلام کرده‌اند از فناوری نسل پنجم برای توسعه FWA و رساندن اینترنت پرسرعت به خانه‌ها کمک می‌گیرند. این یعنی همچنان مودم‌های خانگی را خواهیم داشت که البته با مودم ADSL متفاوت هستند. نمونه یاد شده تنها شروع کار است، اما با حرکت از ساخت شبکه‌های 5G قوی به موارد استفاده گسترده، eMBB و FWA احتمالا شاهد افزایش سطح پوشش خواهیم بود. دورنمای اکوسیستم اینترنت اشیاء نشان می‌دهد در زمان نگارش این مقاله این فناوری در صنایع و زیرمجموعه‌های مصرف‌کننده داخلی تاثیر کمی داشته‌اند و برای بهره‌مندی از مزایای کامل این فناوری دست‌کم باید تا اواخر این دهه صبر کنیم. با این‌حال، در خارج از ایران، واقعیت بخشیدن به خودروهای خودران نیازمند تاخیر بسیار کم و شبکه‌های 5G اضافی در هر منطقه‌ای است که خودرو قادر به ورود به آن منطقه است. این هدف میان‌مدت شرکت‌ها خواهد بود تا فناوری‌های رانندگی نیمه‌خودران به کامیون‌داران در مسیرهای حمل‌و‌نقل اصلی و مسافران شهری در شهرهایی که شبکه‌های 5G باند بالا دارند، کمک کند. در بلندمدت 5G در تعامل با اینترنت اشیاء صنعت حمل‌و‌نقل را کاملا متحول خواهد کرد که تاثیر بسیار بزرگی بر اقتصاد خواهد گذاشت. 

کلام آخر

در این مقاله نگاهی اجمالی به ظرفیت‌های نهان و آشکار 5G داشتیم. هنگامی که اولین شبکه 4G در کشوری مثل ایالات متحده در سال 2010 راه‌اندازی شد، هیچ‌کس پیش‌بینی نمی‌کرد که 4G زمینه‌ساز ظهور سرویس‌های کاربردی مهم شود. علاوه بر این، گسترش عظیم برنامه‌های کاربردی در حوزه تجهیزات سیار باعث شدند در کمتر از یک دهه زندگی روزمره بسیاری از مردم در سراسر جهان تغییر کند.  شواهد قوی وجود دارد که نشان می‌دهد تأثیر اقتصادی 5G بر جوامع و کشورهای مختلف قابل توجه است. به‌طور مثال، در مورد 4G، تحقیقات موسسه امریکن اینترپرایز ارتباط مستقیم میان سرعت پذیرش موبایل و فعالیت‌های اقتصادی را نشان داد. 5G با سرعت بیشتر، تأخیر کمتر و قابلیت اطمینان بیشتر، زمینه‌ساز پویایی بیشتر بخش‌های صنعتی خواهد شد. فناوری‌هایی مثل اینترنت اشیاء، وسایل نقلیه خودران، شهرهای هوشمند و نمونه‌های مشابه می‌توانند صنایع را دگرگون کنند و مزیت رقابتی غیرقابل انکاری در اختیار کشورها قرار دهند. 

ژاپن یک نمونه خوب در این زمینه است. ژاپن برای رهبری اقتصاد مبتنی بر 4G وضعیت خوبی داشت. این کشور جزو اولین کشورهایی بود که شبکه‌های 4G را راه‌اندازی کرد و توانست از پهنای باند پرسرعت 4G برای توسعه برنامه‌های اقتصاد‌ی استفاده کند. با این‌حال، فقدان یک اکوسیستم باز برای توسعه محتوای دیجیتال و خدمات کاربردی پیرامون این اکوسیستم، باعث شد تا روند توسعه اقتصادی تمام عیار ژاپن به‌واسطه 4G کند شود و در عمل از رقبای دیگری مثل ایالات متحده باز بماند. این درست همان درسی است که می‌توان از تاریخ و عملکرد شرکت‌ها گرفت. اتخاذ تصمیمات درست در زمان درست باعث می‌شود تا اقتصاد مبتنی بر 5G عملکرد مثبت خود را نشان دهد و همه مردم از مزایای آن بهره‌مند شوند.