یوری گاگارین و روزی که انسان به فضا رفت

صبح روز دوازدهم آوریل 1961؛ خورشید هنوز بالا نیامده است. در پایگاه فضایی بایکونور قزاقستان، محل استقرار تاسیسات فضایی شوروی ساعت، یک ربع از پنج می‌گذرد. گاگارین 27 ساله چشم‌های خود را می‌گشاید و آماده می‌شود تا روزی تاریخی را رقم بزند. برخلاف سرگئی کرالیوف، طراح ارشد برنامه فضایی موفق شوروی، گاگارین شب را خوب خوابیده است. داده‌های دریافتی از حسگرهایی که روی بدن او کار گذاشته شده است، آرامش او را تایید می‌کند: فشار خون 115 روی 60، نرخ ضربان قلب 64 تپش در دقیقه و دمای بدن 36.8 درجه سانتی‌گراد.

گاگارین که در سال 1934 در مزرعه‌ای اشتراکی در مسکو به دنیا آمد، خلبان و چترباز باتجربه‌ای بود. علاوه بر این، قد 157 سانتی‌‌متری گاگارین سبب شد تا انتخاب او از بین 20 نامزد پرواز با وستوک 1 تسهیل شود زیرا باتوجه به کوچک بودن اندازه کابین فضایی، کوتاهی نسبی قد فضانورد در این ماموریت مزیت محسوب می‌شد.

شکل 1. کپسول فضاپیمای وستوک 1 که یوری گاگارین با آن به فضا رفت و به زمین بازگشت.

پس از آن‌که گاگارین صبحانه خود شامل دو بسته لوله‌ای 160 گرمی، یکی حاوی پوره گوشت و دیگری حاوی سس شکلات را خورد، کمکش کردند تا لباس نارنجی و کلاه سفیدرنگش را بپوشد. رنگ لباس را نارنجی ‌انتخاب کرده بودند تا اگر کار به عملیات امداد و نجات کشید، به‌راحتی از دور قابل تشخیص باشد. گاگارین تقریبا در ساعت 7 صبح وارد فضاپیمای وستوک 1 شد. طول این فضاپیما بیش از 38 متر و جرم آن حدود 290 تن بود.

دو ساعت بعد، همه چیز برای پرتاب آماده بود. پنج موتور راکت، در پایگاه استقرار آن روشن شد و در ساعت 9:07 گاگارین به فضا رفت.

پرواز 108 دقیقه‌ای گاگارین

وستوک 1 طوری برنامه‌ریزی شده بود که یا به‌صورت خودکار و یا توسط مرکز کنترل مستقر روی زمین هدایت شود، چون مشخص نبود بدن انسان در فضا چه واکنشی نشان می‌دهد. یک ساعت پس از پرتاب سفینه، وقتی مشخص شد که ماموریت به خوبی پیش می‌رود، خبرگزاری رسمی شوروی خبری را که تا آن لحظه کاملا سری بود اعلام کرد: اتحاد جماهیر شوروی یک انسان به فضا فرستاد.

ارسال نخستین انسان به فضا، یکی از مهم‌ترین خبرهای سال 1961 بود. جان اف. کندی در ژانویه همان سال رئیس جمهور آمریکا شده بود.

شکل 2. فضاپیمای وستوک 1 یک بار دور زمین چرخید.

فضاپیمای وستوک 1 تا حدود 315 کیلومتری سطح زمین اوج گرفت و با سرعت 28000 کیلومتر بر ساعت، یک بار دور زمین چرخید و سپس دوباره وارد جو شد. کاهش سرعت ناشی از ورود سفینه به جو زمین، نیرویی 8 برابر شدیدتر از نیروی گرانش زمین بر آن وارد می‌کرد. در چنین شرایطی گاگارین حس می‌کرد وزن او هشت برابر شده است، اما باید بی‌آنکه بی‌هوش شود چنین نیرویی را تاب می‌آورد. وقتی گاگارین به حدود 7 کیلومتری سطح دریا رسید، با صندلی پرتاب از کابین جدا و در ارتفاع 2.5 کیلومتری چتر اصلی او باز شد.

این پرواز در کل 108 دقیقه طول کشید. یوری گاگارین ساعت 11:05 نزدیک روستایی در ناحیه ساراتوف (در روسیه کنونی) در سمت راست ساحل رود ولگا فرود آمد و به کشاورزان توضیح داد که گرچه از فضا می‌آید، مثل آن‌ها اهل شوروی است.

«زمین آبی است»

با این‌که پرواز گاگارین موفقیت چشمگیری بود، مشکلاتی هم داشت. مهم‌ترین آن‌ها حین فرود به زمین و زمانی رخ داد که ناگهان اتاقک تجهیزات فضاپیما (سرویس ماژول) با یک دسته سیم به کپسول فرود گیر کرد. خوشبختانه گرمای ناشی از اصطکاک با اتمسفر زمین نهایتا سیم‌ها را جدا کرد، اما آن اتفاق غیرمنتظره کابین را به چرخش واداشت و موجب شد گاگارین در 1400 کیلومتری غرب نقطه‌ای که برای فرود وی پیش‌بینی شده بود به زمین بنشیند.

شکل 3. گاگارین در نیمه‌های سفر خود به فضا گفت: «زمین آبی است.»

با این حال، گاگارین سالم به زمین بازگشت و اولین فضانوردی شد که طی سفری فضایی زمین را از بیرون جو آن دیده است. او در نیمه‌های این پرواز گفت: «زمین آبی است، چقدر زیباست. شگفت‌انگیز است... من بر فراز دریا پرواز می‌کنم. می‌شود جهت حرکت را تشخیص داد.» و پس از خیره شدن به زمین از فضا، پیغام فرستاد: «من دیده‌ام که سیاره ما چقدر زیباست. مردم، بیایید این زیبایی را حفظ کنیم و بر آن بیافزاییم، نه این‌که از بین ببریمش.»

یوری گاگارین که به قهرمان ملی شوروی و نمادی جهانی مبدل شده بود، دیگر هرگز به فضا بازنگشت تا این‌که در سال 1968 در سانحه‌ای هوایی کشته شد.